Rolpatronen - De rol van de man en vrouw in de samenleving

De rol van de man en de vrouw in de samenleving is lang niet overal ter wereld dezelfde. Ook tegenwoordig zijn de rolpatronen vaak aan verandering onderhevig.

In de meeste samenlevingen is  er van oudsher weinig discussie over de verschillende rollen van man en vrouw. Omdat alleen de vrouw kinderen kan baren, wordt algemeen aangenomen dat haar primaire rol is, die zich ook uitstrekt tot het zogen, verzorgen en grootbrengen. De rol van de man was altijd minder duidelijk gedefinieerd, maar in de meeste gemeenschappen nam men aan dat de man moest jagen, werken of op een of andere manier voor het gezin zorgen.

Kinderen grootbrengen

Meestal wordt een kind verzorgd door zijn moeder, vooral in de eerste jaren. De natuurlijke band ie bij de geboorte ontstaat wordt door borstvoeding versterkt. De emotionele afhankelijkheid van de moeder duurt meestal tot in puberteit. Er zijn echter culturen waar de rol van de moeder bij het grootbrengen van  de kinderen lang niet zo belangrijk is. Bij de Alorese-stam in Indonesië, gaat de moeder vlak na de bevalling we aan het werk en wordt zelfs de borstvoeding overgelaten aan andere vrouwen. Die taak kan door mannen vanzelfsprekend niet worden overgenomen, maar bij de Dajaks op Borneo, heeft de vader een soms een vrij uitgesproken actieve rol in de zorg voor de kinderen.
In het algemeen echter wordt de man geacht te voorzien in het levensonderhoud en bescherming van het gezin, terwijl de taak van een vrouw met kinderen bestaat uit het bestieren van het huishouden. Een gebied waar de rollen niet zo duidelijk zijn verdeeld is vaak de opvoeding van de kinderen. In de meer ontwikkelde landen vindt de formele scholing uiteraard meestal buiten het gezin plaat, maar veel van de scholing gebeurt ook in de huissituatie.
In de vroege jeugd zorgt meestal de vrouw voor de morele en sociale opvoeding. Daaronder vallen ook de opvattingen over de rol van man en vrouw, waardoor de rolpatronen worden versterkt. Maar als een kind ouder wordt, vooral als het een jongetje is, zal de vader een meer actieve rol gaan spelen in de opvoeding. Meestal gaat het daarbij om praktische vaardigheden, zoals jagen en soms om godsdienstige opvoeding. Meisjes worden geacht huishoudelijke taken te leren van hun moeder.

Arbeid

In gemeenschappen van jagers-verzamelaars komt de werkverdeling erop neer dat de mannen jagen en de vrouwen verzamelen. Als reden daarvoor wordt aangevoerd dat de mannen bij het jagen vaak meerdere dagen van huis zijn. En omdat de vrouw toch voor de kinderen moet zorgen, kan ze niet mee gaan jagen. Van haar worden huishoudelijke taken zoals het verzamelen van aanvullend voedsel dicht bij huis, bijvoorbeeld noten en vruchten.

Landarbeid

Naarmate de gemeenschap zich verder ontwikkelde namen de vrouwen in het algemeen de huishoudelijke taken waar, terwijl de mannen het zware of gevaarlijke werk deden of werk dat geacht werd meer geestelijke arbeid te vergen. Maar de opvattingen over de taakverdeling varieerden van gemeenschap tot gemeenschap. 

Zware landarbeid wed meestal door de mannen gedaan, maar bij de Afrikaanse volkeren, zoals de Amhara in Ethiopië, moeten de vrouwen samen met de mannen de rijst, een zware arbeid, terwijl de vrouwen in Portugal helpen bij de tonijnvangst. Waar men activiteiten als het bouwen van de huizen aan mannen zou toeschrijven, moeten vrouwen in India vaak de bakstenen maken en drogen. In andere gebieden worden de taken anders verdeeld. Het pottenbakken is uitsluitend de taak van de vrouwen in delen van Zuid en Midden- Amerika, maar in andere culturen is het de taak van de man. Bij de Naga-stam in het noordoosten van India maken de mannen het mandwerk, terwijl dat bij de Ibun op Borneo uitsluitend door de vrouwen wordt gedaan. Het metaalwerk si meestal voorbehouden aan mannen, omdat er vaak veel kracht voor nodig is en het vaak om wapens gaat, maar  het weven of textiel knopen wordt door zowel vrouwen als mannen gedaan, het borduren is echter vrijwel altijd vrouwenwerk.

Geïndustrialiseerde samenleving

Waar de pre-industriële samenleving zijn eigen rolverdeling had, bracht de industrialisatie ander opvattingen over de rolverdeling tussen mannen en vrouwen. Vrouwen stonden al snel samen met de mannen aan de productielijnen, maar het meer geschoolde en technische werk werd door mannen gedaan. 

Met de komst van nieuwe technologie, typemachines, telefoon, ontstonden er nieuw werk voor vrouwen. Tegenwoordig krijgen vrouwen nog steeds minder betaald voor hetzelfde werk dan mannen, maar hun rol in de moderne westerse maatschappij is snel aan het veranderen. In twee gebieden echter is ook nu nog weinig ruimte voor vrouwen. De eerste is de jacht, in de moderne tijd meestal handelsvisserij en de oorlogvoering. Het bereiken van de status van krijger was en is in veel culturen erg belangrijk voor jonge mannen. Hoewel in de meeste moderne landen vrouwen in het leger kunnen dienen, wordt niet van ze verwacht dat ze in de frontlinies staan.Zelfs in Israël, waar vrouwen een zware militaire training krijgen, geldt dat.

Seksuele rolpatronen

Als we het krijgen van kinderen beschouwen als de belangrijkste rol voor de vrouwen, dan is de rol van de man in het proces uiteraard die van de bevruchter. Dat heeft vooral in het westen geleid tot het begrip dan mannen dominant en seksueel actief zijn, terwijl vrouwen passief moeten zijn en hun seksualiteit moeten negeren. Zulke ideeën hebben tot gevolg dat er een macho-cultuur ontstaat, waarin de mannen grote nadruk leggen op overdreven gevoel van trots en dominant gedrag.
Tegenwoordig wordt langzamerhand geaccepteerd dat het onredelijk is te verwachten dat ieder lid van een bepaald geslacht dezelfde gedragingen vertoont wat betreft seks en seksualiteit. Homoseksualiteit is een van de aspecten waar de rol van de seksualiteit niet past in het verwachte patroon.

Voortdurende verandering

Biologisch zullen vrouwen altijd worden verbonden met de rol van moeder en in veel delen van de wereld is die rol de allesoverheersende factor in een vrouwenleven vanwege het gebrek aan geboortebeperking. 

In de geïndustrialiseerde samenleving veranderen de rolpatronen vrij snel. Door de hogere levensverwachting, zijn vrouwen weer beschikbaar voor de arbeidsmarkt als hun kinderen volwassen zijn, terwijl massale werkeloosheid de opvatting dat mannen altijd de voornaamste kostwinner zijn, heeft beïnvloed. In het westen werken veel vrouwen buitenshuis en in sommige vakgebieden, zoals de medische professie, is de traditionele mannelijk dominantie verdwenen. Ook in de politiek van de laatste decennia, met vrouwelijke politieke leiders van een aantal landen zoals Israël, India, Sri Lanka, Groot-Brittannië, Pakistan en IJsland, is te zien dat de rolpatronen in het openbare leven veranderen.