Versteend hout, van boom tot fossiel

Hout zo hard als steen, het lijkt een paradox. Toch bestaat versteend hout. Hele bossen zijn in versteende vorm gevonden in diverse streken over de hele wereld. Een bijzonder fenomeen van de natuur, waarbij natuurlijk zacht hout verhardt tot een stenen fossiel.

Waar vind je versteende bossen?

Er zijn een aantal grote en kleine vindplaatsen van versteende bossen over de hele wereld verspreid. Enkele van de vele, tot nu toe bekende vindplaatsen zijn:

Griekenland, het versteende woud van Sigro op het eiland Lesbos. Het park dat is uitgeroepen tot nationaal monument bestrijkt ongeveer 150 km2. De langste versteende bomen zijn 22 meter.
Oostenrijk, Laas in Karintië.
Tsjechië, Nová Paka museumpark.
België, de Goudberg bij Hoegaarden.
Argentinië, Santa Cruz – Monumento Natural Bosques Petrificados. In Patagonië zijn zelfs 30 meter lange versteende bomen gevonden met een diameter van ongeveer 3 meter.
Brazilië, Geopark Paleorotta bij Rio Grande do Sul.
Canada, the Badlands ten zuiden van Alberta.
Verenigde Staten, Arizona – Petrified Forest National Park. De grootste exemplaren hier hebben een diameter van nog geen 2 meter. Ook vele andere plaatsen, zoals onder andere het Yellowstone Park Wyoming, Lemmon South Dakota en Kenosha Wisconsin bevatten versteende bomen.
Kerguelen, Franse eilandengroep in de zuidelijke Indische Oceaan. Kerguelen is een vulkanische eilandenarchipel. Het bevat een versteend bos dat naar schatting ongeveer 90 miljoen jaar oud is.
Namibië, KHorixas. Enkele herkenbare boomstammen zijn ongeveer 20 meter lang.
Australië, Chinchilla in Queensland.
China, Junggar Basin bij Xinjiang in Noordwest-China.
Saoedi-Arabië, versteend park bij Riyad.

Wat gebeurt er bij verstening van hout?

Bomen kunnen op een aantal manier verstenen.

De bomen kunnen bedolven raken onder afzettingen van ondoordringbaar materiaal zoals rivierslib of klei, bijvoorbeeld bij hevige overstromingen. Ook kunnen bij een aardbeving in één keer grote hoeveelheden grond de bomen afdekken. Wanneer het hout ingesloten ligt, zonder zuurstof, kunnen parasieten, schimmels en rottingsbacteriën niet overleven en dus hun gewone werk niet doen. Het hout blijft intact, maar droogt volledig uit en verhardt.

De bomen kunnen ook bedolven raken onder dikke lagen vulkanische as bij vulkaanuitbarstingen. Opnieuw is er geen plaats voor de gebruikelijke houtschimmels of bacteriën in de zuurstofloze omgeving. Het hout is meestal direct dichtgeschroeid door de hete as en blijft verder intact.

Kleuren van versteend hout

Over het algemeen ziet versteend hout er grijs en rotsachtig uit. Het meeste versteende hout bestaat namelijk uit siliciumoxide, een kristallijne stof die ruim aanwezig is in zand en modder. Siliciumoxide is licht van kleur, meestal wit of grijs en soms zelfs doorzichtig. Doordat het als een dun laagje kristal neerslaat in alle nerven en poriën van het hout kleurt het de boom meestal grijs.

Bij sommige versteningsprocessen weet grond- of regenwater tot (de buitenkant van) het hout door te dringen. In het doorsijpelende water worden vaak andere mineralen vanuit de bovenlaag aangevoerd. Deze mineralen kunnen door oxidatie (roest) een breed spectrum aan kleuren tentoonspreiden.

IJzer geeft bijvoorbeeld een gele, oranje, rode of roodbruine kleur.
Kobalt, chroom of koper zorgen voor blauwgroene tinten.
Mangaan geeft een lichtoranje, roze tot zelfs lila kleur af.
Koolstof en mangaanoxide maken het hout zwart.

Hoe lang duurt het voordat het hout is versteend?

De tijdsduur van verstening is erg afhankelijk van de plaatselijke omstandigheden. Afhankelijk van temperatuur, druk, vochtigheid en zuurgraad van de bedekkende lagen kan het tussen de 100 en 100.000 jaar duren voor verstening een feit is. Eenmaal versteend is het hout net zo hard als kwarts.

Kunstmatig versteend hout

Kun je ook zelf versteend hout maken, met andere woorden kun je het proces kunstmatig versnellen? Jawel. Onderzoekers in onder andere Japan en de Verenigde Staten zijn er jaren mee bezig geweest en zijn er in geslaagd versteend hout te fabriceren met eenzelfde hardheid als de natuurlijke versteende bomen.

Vooral de Amerikaanse wetenschappers hebben het proces weten te versnellen Daarbij is wel alleen gebruik gemaakt van stukjes hout en dus niet van hele bomen.

Het hout werd eerst twee dagen in zoutzuur geweekt en daarna nog eens twee dagen in een siliciumoplossing gelegd. Vervolgens werd het hout twee uur gebakken in een zuurstofvrije oven op ongeveer 1400 graden Celsius. Resultaat: keihard versteend hout.

Toepassingen voor versteend hout

De toepassingen zijn legio. Van oudsher werden versteende bomen of stronken wel gebruikt als meubilair (hier en daar wat gepolijst) dat uiteraard onverslijtbaar was. Omdat versteend hout niet alleen keihard en poreus, maar ook vuurvast is, zijn er tegenwoordig ideeën om er filters van te maken voor de chemische industrie. Maar je kunt ook denken aan bijvoorbeeld kleine stukken als sier- of nep-hout in open (gas) haarden, of aan grote stukken die worden gebruikt als grafmonument.

Hout, levend of versteend, is met recht multifunctioneel voor de mens te noemen.

Meer lezen over natuurlijke fenomenen? Zie ook: De-Colorado-Wetlands-krijgen-weer-water of Mangroven-ideaal-voor-een-tropisch-bos-in-brak-water.

Voor verdere informatie of boeken, klik op petrified wood, paleontologie of fossielen.