Hoe kun je de emoties die insecten oproepen in jouw verhalen gebruiken?

Spiders and insects - een schilderij van Jan van Kessell Sr (1626-1679)
Rama

Zoals we allemaal weten, roepen insecten allerlei emoties en gevoelens in ons op. Schrijvers zouden daarom insecten (en spinnen) kunnen gebruiken om deze gevoelens of emoties bij de lezer op te roepen. Bovendien verschaffen de reacties van personages die met een insect in aanraking komen, op hun beurt inzicht in het karakter van die personages.

In deze pagina zal ik enkele negatieve en positieve gemoedstoestanden noemen en met korte voorbeelden aangeven hoe insecten die (kunnen) oproepen. Vervolgens laat ik zien hoe schrijvers uit het verre en recente verleden zich ook al door insecten hebben laten inspireren.

Voorbeelden van negatieve gemoedstoestanden

Schrik
Ben je wel eens met je gezicht in een spinnenweb gelopen? Ik durf te wedden dat je in eerste instantie schrok. Waarschijnlijk veegde je zelfs enigszins panisch de kriebelige, plakkerige draadjes uit je gezicht. Maar daarna kon je misschien om je panische gedrag lachen.

© M. Vaz Nunes

Eenzelfde schrikreactie kan een insect of spin veroorzaken die op iemands blote lijf terecht komt als hij ligt te zonnen. Afhankelijk van het karakter van het personage, zal de man of vrouw zich onmiddellijk herstellen en het insect ofwel verwijderen, ofwel het met belangstelling bekijken. Hij of zij kan ook panisch opspringen en naar het insect slaan om het te doden of het in ieder geval zo snel mogelijk van het lijf te krijgen.

Zenuwachtigheid
Het plotselinge gefladder van een nachtvlinder kan een nerveus persoon laten schrikken. Een dergelijke scène kan gebruikt worden om te laten zien dat onze held nerveus is. Hij breekt in in een huis en sluipt voorzichtig rond om niemand wakker te maken. Er heerst totale stilte. Hij hoort zijn hart in zijn oren slaan. En dan fladdert een nachtvlinder langs zijn hoofd…

Angst
Je held, een arachnofoob, zit vastgebonden op een stoel. Hij ziet een grote spin over de grond, of over het plafond, naar hem toe kruipen. Hij kan er niet onmiddellijk iets aan doen, noch kan hij vluchten…

© M. Vaz Nunes

Een vlieg die om je heen zoemt en telkens op je hand gaat zitten terwijl je aan je computer aan het werk bent, of een mug die je 's nachts uit je slaap houdt. Ik weet zeker dat de meeste mensen daar zeer geïrriteerd van raken.

Afgrijzen
Iemand opent een schuurdeur. De stank slaat hem tegemoet en hij wordt onmiddellijk omgeven door een grote massa bromvliegen. Hij slaat wild om zich heen. Een lijk, denkt hij, er moet een lijk liggen. Maar van wat – of van wie?

Of... Een oude vrouw loopt te wandelen in het bos en ziet half onder bladeren iets dat lijkt op een hond. Ze schopt met haar schoenen wat bladeren opzij. Het blijkt inderdaad een hond te zijn, een dode hond. Dan ontdekt ze de maden die over het lijk krioelen.

Gevaar
Iemand heeft een wespennest verstoord en de wespen komen snel een voor een tevoorschijn…

Voorbeelden van positieve gemoedstoestanden

Ontspanning
Een zomeravond. De zon is net onder. Het is nog warm, en stil. Een man en een vrouw zitten buiten op een bankje met de armen om elkaar. Ze zeggen niets, maar luisteren naar de stilte. Dan gaan de krekels tjirpen... Ah!

Vlinder kruipt uit de cocon
André Karwath

Het is een warme zomerse dag. Iemand zit te lezen bij een open raam. Een bromvlieg vliegt de kamer in en vliegt brommend rond tot hij weer verdwijnt, terwijl een groepje huisvliegen rondcirkelt onder de plafonnière.

Geluk
Het insect dat gezien wordt als voorbode van voorspoed en geluk is het lieveheersbeestje.

Verwondering
Een kind ziet een vlinder of een libel uit de pop kruipen. Of iemand verbaast zich over de kracht van een mier die een blad draagt dat vele malen zwaarder is dan zijzelf.

Blijdschap
Als je in het voorjaar de eerste prachtig gekleurde vlinder ziet vliegen…

Hoop
Je neemt je eerste bij waar en weet: de lente is niet ver meer.

Een vliegende bij
jeffreyw

Enkele schrijvers uit het verre en recente verleden lieten zich door insecten inspireren

Guido Gezelle (1830-1899) schreef een gedicht over het schrijvertje, waarvan hier het beginl:

HET SCHRIJVERKE
(Gyrinus Natans)
O Krinklende winklende waterding

met ‘t zwarte kabotseken aan,

wat zien ik toch geren uw kopke flink

al schrijven op ‘t waterke gaan!

Gij leeft en gij roert en gij loopt zo snel,

al zie ‘k u noch arrem noch been;

gij wendt en gij weet uwen weg zo wel,

al zie ‘k u geen ooge, geen één.

 Wat waart, of wat zijt, of wat zult gij zijn?

 Verklaar het en zeg het mij, toe!

 Wat zijt gij toch, blinkende knopke fijn,

 dat nimmer van schrijven zijt moe?

Een recenter gedicht is Heilige pillendraaier uit de gedichtenbundel Insekten Gedichten van Koos Geerds (1994). In deze bundel staan drieëndertig gedichten over insecten. Een strofe van de Heilige pillendraaier luidt:

Zo keurt aldoor de scarabee de mest,
waarin het ei moest worden weggelegd.
Laat hem begaan met deze bezigheid:
hij voelt verbanden die het denken mist.

Behalve gedichtenbundels, zijn er diverse romans verschenen waarin insecten een (hoofd)rol spelen. Hieronder enkele titels:

• Frederik van Eden: De kleine Johannes (1885) – over een jongetje dat wijze lessen leert in de natuur.
• Waldemar Bonsels: Die Biene, Maja (1912) – Ondanks waarschuwingen van haar lerares, mevrouw Cassandra, verlaat de jonge bij, Maja, de korf om de wereld te verkennen, wat een onvergeeflijke misdaad is. Als bannelinge, raakt ze bevriend met andere insecten en beleeft ze vele avonturen. Dan wordt Maja gevangen genomen door de grootste vijanden van de bijen: de hoornaars. Daar komt ze achter een plan van de hoornaars om haar geboortekorf aan te vallen. Zal ze teruggaan om te waarschuwen en dan haar verdiende straf ondergaan of zal ze niets zeggen, zodat de korf vernield zal worden, maar zijzelf ongestraft blijft? Natuurlijk kiest ze het eerste, en ze krijgt gratie. De gewaarschuwde bijen kunnen de aanval afwenden en Maja, de heldin, wordt nu lerares van de volgende generatie.
• Franz Kafka: Die Verwandlung (1915) – een man ontwaakt op een ochtend en merkt dat hij in een enorm insect is veranderd.
• Godfried Bomans: Erik, of het klein insectenboek (1941) – een jongetje kruipt door een schilderij en komt in de insectenwereld terecht, waar hij van alles over de insecten leert.
• Jean Echenoz: Lac (1989) – een entomoloog dresseert vliegen voor spionagedoeleinden.
• A.S. Byatt: Angels and insects (de novelle 'Morpho Eugenia' hierin) (1993) – een 19de-eeuwse entomoloog ziet overeenkomsten tussen de wereld van de insecten en die van de mensen.
• Viktor Pelevin: Het leven der insecten (1995) – het leven in een insectenkolonie op de Krim lijkt erg op dat in een totalitaire staat.

***

Meer taal, tips en inspiratie

Voor meer artikelen over taal, tips en inspiratie, zie: schrijven, taal, tips en inspiratie.

_______________
© Vazzie - december 2012
Laatste update: 12 maart 2014