Jules Verne, science fiction-schrijver avant la lettre

Jules Verne, een avontuurlijke blik op de toekomst

Weinig schrijvers hadden zo'n futuristische fantasie als Jules Verne had in zijn tijd, de 19e eeuw. Tot dan schreef men al wel uitgebreid over het heden en het verleden, maar over de toekomst? En dan op een (pseudo-) wetenschappelijke manier? Nee, Jules Verne was daarin enig in zijn soort en creëerde een nieuw genre, de Roman de la Science, en daarmee (een voorloper van) een ander, 20e eeuws genre: science fiction.

Achtergrond Jules Verne

Jules Verne werd op 8 februari 1828 geboren op het kunstmatig eiland Île Feydeau, dat midden in de rivier de Loire ligt, in Nantes, Frankrijk. Zijn vader was advocaat, zijn moeder kwam uit een familie van scheepseigenaren. Toen de kleine Jules 6 jaar oud was (1834), werd hij naar een kostschool in Nantes gestuurd. De eigenaresse was Madame Sambin, wier (kapitein) echtgenoot 30 jaar eerder niet van een zeereis was teruggekeerd. Madame Sambin vertelde haar leerlingen veelvuldig over haar overtuiging, dat haar echtgenoot als schipbreukeling op een tropisch eiland was beland (zoals Robinson Crusoë) en dat hij uiteindelijk weer naar haar zou terugkeren. Het thema van schipbreukeling/verlaten eiland zou zoveel jaren later regelmatig in verhalen van Jules Vernes hand terugkeren. In 1836 plaatste zijn vader de kleine Jules op de zeer vrome katholieke École Saint-Stanislas. Al gauw blonk Jules uit in aardrijkskunde, Grieks, Latijn, zingen en reciteren uit het hoofd.

Hetzelfde jaar kocht zijn vader een vakantiehuis in een dorpje (toen) buiten Nantes aan de Loire. De jonge Verne was gefascineerd door de rivier en de bonte stoet handelsschepen die op en afvoeren.

Links: Jules Verne Musée in Nantes.

Regelmatig bezocht hij als kind ook het huis van zijn oom Prudent Allotte, een gepensioneerde kapitein en scheepseigenaar, die de wereld was rondgevaren en zijn fantasievolle neef veel over zijn ervaringen wist te vertellen.

Het verhaal gaat, dat de jonge Verne op 11-jarige leeftijd als kajuitjongen had aangemonsterd op een schip, dat naar India zou varen, om er een koralen ketting voor zijn nichtje Caroline te bemachtigen. Vader Pierre zou hem net voor de afvaart van het schip hebben geplukt en zijn zoon hebben bezworen 'alleen nog in zijn fantasie te reizen'.

Jules Verne en de romantiek

In 1847 vertrok Verne naar Parijs en studeerde er rechten. Volgens de overlevering wilde zijn vader hem op afstand van Nantes hebben, omdat de jonge Jules verliefd was geworden op zijn nichtje Caroline. Deze was inmiddels gehuwd met een oudere (en rijkere) man.

In 1848 keerde Verne voor de zomer terug naar Nantes en onmiddellijk zag hij de vrouw van zijn dromen: de één jaar oudere, niet onbemiddelde Rose. Hoewel de liefde wederzijds was, zagen de ouders van Rose niets in de jonge student en zorgden er nog hetzelfde jaar voor dat hun dochter in het huwelijk trad met een betere partij. Verne was ontroostbaar en keerde terug naar Parijs.

In mei 1856 reisde Verne naar Amiens om de bruiloft van een vriend bij te wonen. Hij ontmoette er de zuster van de bruid Honorine de Viane Morel, een 26 jaar jonge weduwe met twee dochters. Om zijn financiële situatie te verbeteren nam Verne een aanbod aan om in de beurshandel te stappen; 8 maanden later waren zijn financiën zodanig verbeterd dat hij en Honorine in het huwelijk konden treden. Samen kregen zij nog een zoon, Michel. Het stel bleef – tot Vernes dood – 48 jaar gehuwd.

Jules Verne en de wetenschap

Zo bracht Verne in zijn jonge jaren veel tijd door in de wetenschappelijke bibliotheken in Parijs om enerzijds zijn dorst naar kennis te lessen en anderzijds een onderbouwde basis voor zijn verhalen te vinden. Ook was hij zeer geïnteresseerd in het Esperanto als nieuwe wereldtaal en schreef er soms delen van zijn verhalen in.

In Parijs maakte hij de politieke onrust en ommekeer van zijn tijd mee.

Links: Cavallerie d'Allonville patrouilleren in de straten van Parijs, 2 december 1852.

Allereerst de Franse revolutie van 1848 en het vestigen van de Tweede Franse Republiek met de installatie van Louis-Napoléon Bonaparte (neef van Napoléon I) als eerst Franse president, daarna de Coup van 1851 waarbij dezelfde Bonaparte de Nationale Assemblee ontbond en zich tot keizer Napoléon III van het Tweede Franse Rijk benoemde (2 december 1852). Een en ander leidde tot opstanden en gevechten in het hele land, waarbij velen omkwamen, gevangen werden gezet of het land ontvluchtten (onder ander Vernes idool Victor Hugo).

Na een aantal fictie- en non-fictie-verhalen voor verschillende magazines, waaronder het blad van het Musée des Familles, te hebben geschreven, bedacht Verne een nieuw genre: de Roman de la Science (de wetenschappelijke roman) . Daarin kon hij zijn passie voor avontuur en wetenschap combineren en zijn toekomstbeeld projecteren. Met dat toekomstbeeld (maanlandingen, diepzeeduiken) getuigde hij van een groot vertrouwen en scherp inzicht in de toekomstige wetenschappelijke ontwikkelingen van de mens.

Jules Verne als schrijver

b55f1f4bfd1fa1e83d52883d7fd43bde_1398423 Vernes oudste werk, dat de tijd heeft overleefd, is het onafgemaakte verhaal, "Un prêtre en 1839" ('Een priester in 1839'), waarin hij schreef over allerlei vermakelijke situaties op een seminarie. Hij begon van het schrijven echt werk te maken toen hij begin 20 was. Verne wilde er, in de stijl van onder andere Victor Hugo, zijn carrière van maken. Zijn vader ging er echter van uit dat zijn oudste zoon uiteindelijk als advocaat de familiepraktijk zou overnemen en zag het schrijven slechts als hobby; Verne studeerde inderdaad keurig af en verkreeg zijn licence en droit (meester in de rechten titel) in 1851. In de Parijse literaire salons, die Verne vaak bezocht, ontmoette hij Alexandre Dumas jr. (zoon van de schrijver - met dezelfde naam - van o.a. "De drie musketiers") en schreef samen met hem diverse libretti voor opera's en verschillende toneelstukken. In 1852 dwong zijn vader hem tot het maken van een keus: Verne kreeg een ultimatum om de praktijk van zijn vader over te nemen. Hij weigerde echter en richtte zich van toen af aan alleen nog op het schrijven.

Na zijn huwelijk met Honorine vestigde Verne zich in Amiens. In 1851 kreeg hij met een vriend de kans een gratis zeereis te maken naar Liverpool en Schotland. Het was Vernes eerste reis buiten Frankrijk. Later reisde hij nog naar Stockholm (Zweden), Christiana en Telemark (Noorwegen). In zijn boeken reisde hij echter graag verder naar exotische plaatsen in India, China, Polynesië en Amerika, waarover hij zoveel verhalen van zeelieden en handelaren had gehoord.

a4fc7b291bd49d27184d0f77b239ec55_1398422 Vernes eerste boek in zijn nieuwe genre Roman de la Science werd "Vijf weken in een ballon". Het werd al in 1862 gepubliceerd, maar Verne moest nog tot 1864 wachten voor zijn eerste grote doorbraak kwam met het boek "Reis naar het midden van de aarde". De volgende grote successen werden "20.000 leagues onder de zeespiegel" in 1869 en "Rond de wereld in 80 dagen" in 1873.

In 1870 verkreeg Verne de Franse eretitel Chevalier du Légion d'Honneur. Na 1871 kreeg zijn werk een meer politieke tendens, maar bleef fris, avontuurlijk en levendig, zoals bijvoorbeeld "Michael Strogoff, de koerier van de Tsaar".

Verne werd een rijk, gerenommeerd en gevierd schrijver. Zijn complete werk (Oeuvres complets, 1878-1910) bestaat uit 82 delen, ongeveer 75 daarvan zijn vertaald in het Nederlands.

Jules Verne, de latere jaren

Hoewel Verne een vrome katholieke opvoeding en opleiding had gehad, verklaarde hij zich in 1870 deïst (een stroming buiten de kerk, waarbij ratio en observatie van de natuur voldoende zijn om het bestaan van een schepper te erkennen). Wellicht was dit onder andere een gevolg van de Pruisische bezetting van Amiens in de Frans-Pruisische oorlog (1870-1871)? We zullen het nooit weten.

0367ed9c620147e90048167eb9471856_1398422 De relatie met zijn enige zoon Michel was verre van gemakkelijk. Michel huwde tegen zijn vaders wens met een actrice, scheidde weer van haar en begroef zich in schulden. Later bleek hij nog twee kinderen bij een minderjarige minnares te hebben verwekt. Pas op latere leeftijd kwam er enige verbetering in de vader-zoon-relatie.

Rechts: Michel Verne.

In maart 1886 werd Verne op straat door zijn 25-jarige neef Gaston beschoten. Eén kogel miste, de andere raakte Verne in het been, waarna hij altijd mank zou blijven lopen. Het incident werd in de doofpot gestopt en Gaston belandde in een krankzinnigengesticht.

Vanaf 1888 startte Verne in de (plaatselijke) politiek; hij werd verkozen tot wethouder van Amiens en wist in de 15 jaar van zijn ambt diverse verbeteringen in de stad door te voeren.

Begin 1905 werd bij Verne diabetes geconstateerd, een toen nog niet te behandelen, fatale ziekte. Jules Verne overleed op 24 maart 1905 in Amiens.

Tot slot

Inmiddels weten we dat veel van Vernes ideeën en opvattingen over wetenschap en techniek niet klopten en dat de werkelijkheid op dit gebied in onze tijd een hele andere is.

Links: Vernes huis (en nu museum) in Amiens.

Toch blijft zijn optimistische kijk op het wetenschappelijk vermogen van de mens en de wonderlijke avonturen, die er door worden beleefd, onze interesse prikkelen. Hoe zou je Vernes stijl nu kunnen omschrijven? Avontuurlijk-wetenschappelijk, spannend-nostalgisch of fantasievol-romantisch? Feit blijft, dat veel van zijn bekendste werken in de loop der tijd in diverse landen al meerdere keren zijn verfilmd en/of als basis zijn gebruikt voor tv-films, tv-series, boeken, muziek en zelfs videogames. De fantasie van Jules Verne blijkt dus nog steeds niets van zijn aantrekkingskracht te hebben verloren.

Foto's: Office.microsoft.com, Wikimedia Commons.

78e28a7dfa5d1644b9efd8a2723ae230_1398423 Meer weten of boeken vinden over Jules Verne? Klik hier.