In een eerder blog schreef ik het al. Vertrouwen en Relatie, twee kernwoorden van ons onderwijs thuis. Twee kernwoorden voor een gezonde ontwikkeling van kinderen. Mijn kinderen dwongen mij anders naar onderwijs te gaan kijken. School werkte niet, beschadigde hen en liet diepe wonden na. De nooddeur bracht ons thuisonderwijs. Wat een paradijs is dat gebleken.

Hieronder een omschrijving van ons ‘leren’. Dat ik hier niet voor niets tussen aanhalingstekens plaats. Leren doen we namelijk altijd en overal. Leren kun je eigenlijk helemaal niet stoppen en school blijkt daar helemaal niet zo belangrijk bij te zijn als we met elkaar hebben afgesproken. Ik hoop dat duidelijk te maken aan de hand van enkele voorbeelden. 

Thuis starten we de dag regelmatig met het kijken naar een aflevering van Brain Games op National Geographic. Dat wordt dan vooraf gegaan door een aflevering van Science of Stupid. Ze staan vroeg naast hun bed zodat ze er niets van missen. Ze hebben vaak al heel wat geleerd voordat de andere kinderen langs ons raam trekken in hun tocht naar de basisschool hier om de hoek. Ze leren op deze manier van alles over het brein en wetenschappelijke theorieën en tevens spelenderwijs Engels. Geregeld koppelen ze hetgeen ze daar oppikken aan situaties uit ons dagelijks leven of zien we er elementen van terug in hun spel. Het is echt veel meer dan passief kijken dat ze doen, ze zijn oprecht geïnteresseerd en volledig gericht op het krijgen van inzicht en begrip.

Naast wetenschappelijke kennis is Tycho door het kijken naar dit soort programma’s ook al in staat heel wat Engelse woorden te lezen en te vertalen. Zijn woordenschat is aanzienlijk en reikt beduidend verder dan de begroetingen, de kleuren, de namen van kledingstukken en vertrekken uit het huis, zoals hij dit op de basisschool aangereikt zou krijgen. Zelf Engels spreken lukt hem nog niet, dat heeft hij immers nog niet nodig gehad. Hij wil wel graag een weekje kamperen in Engeland om daar ook eens wat mee te stoeien en uiteraard hebben we dat in overweging. Hij was op eigen verzoek gestart met een online cursus Engels via Rosetta Stone, maar dat bleek niet goed te werken voor hem, te schools, te veel herhaling, te langzaam qua opbouw, zinnen en woorden die niet aansluiten bij hetgeen hem interesseert en bezig houdt. Kortom, een flop. Maar… Engels trok toch en wilde hij wel leren. Dit zelf construeren door Engelstalige documentaires te volgen en films te kijken werkt voor hem dus wel, en vele malen beter. Zijn uitspraak is keurig en hij is heel bewust bezig om zich het Engels eigen te maken. Hij kan precies vertellen hoe hij dat aanpakt. Hij luistert, terwijl hij ondertussen de ondertiteling meeleest. Dan probeert hij de hoofdlijn te pakken te krijgen en gaat hij op zoek naar de steekwoorden, die gaat hij koppelen. Als hij twijfelt, toetst hij zijn bevindingen bij mij of mijn man. Dit wist hij ons onlangs haarfijn uit te leggen toen we hem ernaar vroegen, nadat we verrast werden door een demonstratie van zijn kennis en vaardigheid in het Engels. Geweldig knap hoe hij zijn eigen leerproces in kaart heeft en hoe hij bewust aan uitbreiding van kennis werkt op deze manier.  

Het zoveelste bewijs ook, dat schools leren niet werkt voor dit kind, dat zelf prima in staat is, alternatieven te zoeken en vinden, om zaken die hem interesseren te ontdekken. En, zichzelf deze ook eigen te maken, hoe jong hij ook nog is. Want, laten we niet vergeten dat we praten over een kind van net acht! Hieruit blijkt wederom, vertrouwen loont.

Hetgeen me tevens bij zijn verjaardag brengt, want hij is inmiddels dus geen zeven meer, hij is acht! Het was zijn dag en die mocht hij invullen zoals hij dat wilde. Dat hield in: een kwarktaart met aardbeien, slingers, cadeaus (zijn verlanglijstje: een paar nieuwe Skylanders, een vishengel met molentje en een koffertje met aas, een duikbrilletje op sterkte zodat hij voortaan ook in het zwembad iets kan zien en een nieuw boek), ’s ochtends visite van opa en oma, dan samen met ons naar Corpus - een reis door het lichaam - , en ’s avonds naar de pannenkoekenboerderij. Dat leek hem de perfecte dag. En zo is hij ook uitgevoerd. De bonus bestond uit een bericht van zijn oom dat hij hem de beginselen van de viskunst bij zal gaan brengen en een bezoek van een vriendin van mij (die hij als tante beschouwd), die meeging naar de pannenkoekenboerderij. En bij Corpus ontdekten we nog een boek vol thuis uit te voeren wetenschappelijke experimenten, met uitleg, die we ook maar lieten inpakken.

Dus ja, ook zijn verjaardag zette hij geheel vrijwillig in het teken van ontdekken en dus leren. Hij wil leren vissen en hij wil leren over het menselijk lichaam. Maar dat woord gebruiken we eigenlijk nooit. Immers als je praat over leren, kun je ook praten over niet leren, maar leren doe je altijd en overal, dus dat maakt dat hele woord eigenlijk een beetje onzinnig. Dus hij wil vissen vangen met een hengel en gewoon een leuk uitje beleven bij Corpus. En proefjes doen is altijd leuk, dus een boek vol experimenten is dan meer dan welkom.    

Corpus - een reis door de mens - , is een geweldige plek om kinderen kennis te laten maken met de wonderlijke wereld die zich binnen in hen afspeelt. We komen er minimaal één keer per jaar, maar dat mag best vaker als je het aan mijn zoons vraagt. Tijdens het reserveren van onze plekken voor Corpus stuitte ik op de melding dat er een college voor kinderen over het brein gegeven ging worden. Nou daar hadden ze wel oren naar! Dus direct een mail gestuurd en de jongens opgegeven. Het college op tv van DWDD University over het brein werd inmiddels ook vol interesse gevolgd en ze kunnen niet wachten tot de volgende aflevering. Geweldig hoe dat alles in elkaar haakt en past en aansluit op de interesses van dit moment. Zie hier wederom die andere factor die het succes van onze aanpak bepaalt: ontdekken en dus ontwikkelen vanuit intrinsieke motivatie.

Het volgen van het College bij Corpus leek nog even in het water te vallen, omdat onze oudste ondertussen zijn scheenbeen brak en wekenlang in het gips moest. Contact opgenomen en uiteindelijk afgesproken dat ze aan zouden sluiten bij het College, zonder voorafgaand de reis door de mens te maken. (Die hadden we twee weken eerder op Tycho zijn verjaardag toch al gedaan). Deelnemen kon vanaf acht jaar. Uiteindelijk bleek Tycho veruit de jongste en bleek zelfs grote broer ook nog een jonkie tussen de andere deelnemers aan het college. Maar dat deerde niets. Ze deden met alles gewoon mee, in het begin een beetje beduusd, maar aan het eind tijdens het filosoferen, actief en enthousiast als volwaardig deelnemer. Tycho voelde zich zelfs vrij genoeg om even te spuien wat hij allemaal nog meer wist over het brein, dat tijdens het college niet ter sprake gekomen was. Ik heb van een afstandje (ouders mochten wel kijken maar zich nergens tegenaan bemoeien) echt zo zitten genieten van onze zoons. En het bood me weer nieuwe inzichten ook. Nog zo’n factor van belang voor het succes van onze aanpak: observeren en analyseren.

De jongste is helemaal op zijn plek bij dit soort gelegenheden. Geniet van hoorcolleges op hoog niveau, waar hij echt uitgedaagd wordt na te denken, maar wil eerst in zijn hoofd alles op orde hebben en doorgronden hoe iets werkt, voordat hij er ook naar handelt in het bijzijn van anderen. Ik constateer tijdens dit college dat de faalangst die daaraan ten grondslag ligt voorzichtig aan het vervagen is. Langzaam is het vertrouwen gegroeid om ook dingen te doen in het bijzijn van vreemden. Dat is een belangrijke stap voorwaarts, waar ik heel blij en ook best trots op ben deze te hebben begeleid. Dat hij als achtjarige niet onderdeed voor de rest van de groep, die toch zeker allemaal op de middelbare school zaten, maakt voor mij wederom duidelijk dat de keuze voor thuis op eigen tempo, de beste is voor onze zoon. Want hoewel hij inhoudelijk en sociaal prima meekomt met deze kinderen, sluit hij qua belevingswereld, lichamelijke ontwikkeling en met betrekking tot bepaalde vaardigheden niet aan. Vaardigheden, belevingswereld en lichamelijke ontwikkeling, die overigens wel min of meer leeftijdsadequaat zijn, maar die uit de pas lopen met zijn cognitief functioneren.

Bij het Humanity House College met Nienke van het Klokhuis, mag hij cameraman spelen.

De oudste, inmiddels ook thuis, is ernstig getraumatiseerd geraakt door schoolgang (kan er een boek mee vullen wat daar allemaal is misgelopen) en heeft daardoor het vertrouwen in anderen verloren. Het aannemen van informatie, ook al is het een expert, ligt dan logischerwijs ook lastig, hij wil die stap eigenlijk overslaan en gewoon zelf aan de slag en ontdekken, middels trial and error. Gelukkig kan hij dit goed, maar dat werkt niet bij alles, omdat sommige zaken niet te onderzoeken zijn door een leek, zoals hoe de hersenen eruit zien en werken. Het begeleiden van hem dient dus vooral gericht te zijn op het herstellen van vertrouwen en het bieden en creëren van een veilige omgeving om te leren, te ontwikkelen en te doen. Het kostte hem moeite en energie het college te volgen, maar hij deed het wel en ging het niet uit de weg, dus ook dat zijn hoopvolle stappen voorwaarts.

Het rijden in een rolstoel biedt inmiddels ook weer volop leermomenten. We constateren dat er allerlei aanpassingen worden gedaan bij het inrichten van straten en pleinen. Dat niet iedereen dat in de gaten heeft, waardoor fietsen en andere zaken regelmatig de weg blokkeren. Dat afhankelijk zijn helemaal niet fijn voelt en dat je ondanks dat je been niet werkt, toch een heleboel andere zaken nog wel gewoon kunt. Dat geholpen worden fijn is als het nodig is, maar irritant, als het bemoeizucht wordt. Mooie en belangrijke lessen worden door dit pechgeval geleerd. In alles wat je meemaakt schuilt kennis en leermomenten, het is zaak deze kansen te (h)erkennen en te benutten.

Zo zijn het maken van röntgenfoto’s en het bekijken en bespreken daarvan ook weer zo’n ervaring waarbij veel geleerd en ontdekt wordt. Het blijkt dat het bindweefsel in het bot zich niet heeft omgevormd tot vast bot en dat daardoor een zwakke plek is ontstaan, waardoor na een simpele mislukte sprong, het scheenbeen toch kon breken. Deze ervaring leidt tot vragen als: Wat zijn röntgenstralen nu eigenlijk? Waarom moeten de artsen, mijn broer en zelfs mamma achter speciaal glas staan en waarom kan het voor mij dan geen kwaad? Hoe vormt bot zich en kun je het herstel van de breuk beïnvloeden? Die vragen gaan we onderzoeken op internet en in boeken over het menselijk lichaam en we stellen ze ook gewoon rechtstreeks aan de dokter. Je leert van je ervaringen.

En ook het empatisch vermogen groeit en bloeit ondanks het zogenaamde gebrek aan leeftijdsgenootjes. Tycho besloot dat zijn broer een cadeautje nodig had om hem op te vrolijken en gaat daarnaar op zoek. Betaalt dit van zijn eigen zakgeld. Hij heeft wat geld gekregen voor zijn verjaardag en is op allerlei sites prijzen gaan vergelijken van Pokémon en Skylander artikelen die hij graag wil hebben. Waar krijg je de meeste korting? Zijn aanbiedingen wel écht aanbiedingen? Die doorgestreepte prijs (de adviesprijs) hoef je eigenlijk nergens te betalen, het is overal goedkoper, ontdekt hij al doende. Er wordt heel wat nagedacht en gerekend om tot de juiste afweging te komen. Uiteindelijk durft hij het aan om een klein bedrag uit te geven voor een doosje lego voor zijn grote broer. Die uitgave brengt zijn andere wensen niet in al te groot gevaar. Grote broer neemt het dankbaar in ontvangst. En Tycho laat zien dat hij ook voor zichzelf en zijn eigen belang oog heeft en prioriteiten kan en durft te stellen.

Inmiddels bezoeken we nog steeds vrijwel wekelijks een museum voor een college van de Museum Jeugd Universiteit. Het voedt hem op allerlei gebied. En ook hier komen nieuwe activiteiten en interesses uit voort. Zo ging er een college over de aanstekelijke ritmes in populaire liedjes en is hij regelmatig druk bezig zelf ook zoiets te bedenken. Een aantal colleges gingen over maatschappelijke zaken als het vluchtelingenprobleem en kinderrechten. Daar denkt hij serieus over na, blijkt regelmatig uit gesprekken die hij initieert, of uit reacties op beelden bij het journaal of op internet. Ook werd er gesproken over verschillende culturen en geloven. Daar ligt duidelijk een diepe interesse verborgen die begint te ontwaken. Er was college over optische illusies. Hij was al groot fan van M.C. Escher en dit leidde dan ook tot het doorwerken van een heus werkboek en de vraag van hemzelf of er ook werkboeken waren om 3d tekeningen / illusies te leren maken. Het Engelstalige boek met heel veel platen en uitleg erin slaat hij regelmatig open om zich te laten verwonderen. Hij geniet daar intens van. De colleges bij de Hortus zijn iedere keer weer reden voor een enthousiaste reactie. Plantjes en zaadjes hebben duidelijk zijn interesse. Dus ook de moestuin wordt zo langzamerhand weer ingericht. Kortom: antropologie trekt zijn aandacht, evenals muziek, geschiedenis, natuurkunde, en biologie.

Verder leest hij nog steeds graag en veel. De Fantasiareeks van Geronimo Stilton heeft hij meermaals uitgelezen en hij kent de boeken en de verhalen tot in de kleinste details. Hij geeft gedetailleerde boekbesprekingen, gewoon omdat hij het leuk vindt om zijn enthousiasme voor deze verhalen te delen. Inmiddels is hij aan de Dummie de Mummie reeks begonnen, waar hij inmiddels in deel drie is aanbeland. We hebben op YouTube ook liedjes gevonden over Dummie en die zingt hij enthousiast en spontaan mee. In het museum voor Oudheden hebben we verschillende speurtochten gedaan over de Egypte afdeling. We hebben hiëroglyfen geschreven in klei en een scarabee gemaakt van klei.

In datzelfde museum zijn we ook meerdere keren naar de tentoonstelling geweest over de prehistorie. En ook daar zijn we enthousiast mee aan de slag gegaan. We kochten er een werkboek over de prehistorie, vol puzzels en informatieve vragen. Hij heeft hem in zijn geheel enthousiast doorgewerkt. Ook in het Archeon zijn we aan de slag gegaan en hebben we gebikkeld en geprobeerd vuur te maken met een vuurboog. Ook hebben we gevaren in een boomstamkano.

De stap naar de Romeinse Tijd is in het Archeon ook snel gemaakt. We hebben er inmiddels allerlei boeken over gelezen en ook enkele afleveringen van ‘Bij de Romeinen’ zijn enthousiast bekeken. De vraag staat uit of we het erbij behorende werkboek ook los kunnen kopen, omdat we geen vijf leerlingen thuis hebben, wat het minimale aantal voor afname blijkt te zijn.  We zijn in Nederland absoluut niet ingesteld op thuisonderwijs zo blijkt ook hier weer uit. Toch jammer. We gaan in ieder geval dit jaar nog een paar maal les volgen en vragen stellen aan de Romeinen en de mensen uit het Middeleeuwse dorp en de Prehistorische nederzetting in het Archeon, want we hebben een jaarabonnement afgesloten. Daar komen vast weer nieuwe uit voort.

Sinds grote broer ook thuis is constateren we dat de wereld groter is geworden. De vleugels worden uitgeslagen. Samen trekken ze erop uit, de wijk in. En inmiddels ontstaan er dan eindelijk ook de eerste voorzichtige contacten met buurtgenoten. Iets wat eerder, toen ze nog naar school gingen, als onwenselijk werd ervaren. De drukte van een schooldag deed hen thuis maar naar één ding verlangen… rust aan hun hoofd en eindelijk hun eigen gang kunnen gaan en dat maakte dat er feitelijk geen ruimte was om sociale contacten aan te gaan na schooltijd of in de pauzes. Vaak waren ze letterlijk leeggezogen en uitgeput na schooltijd. Of boos en zo gespannen als een snaar, waardoor die contacten ook nooit zouden hebben kunnen werken. Nu er rust is gedurende de dag en er voldoende gelegenheid is om jezelf te zijn en te leren kennen, om te ontwikkelen zoals dat bij hen past, is die ruimte er dus wel. Dus in ons geval geldt werkelijk dat school de sociale ontwikkeling in de weg zat. Er was geen energie voor over. Alle energie ging naar het aanpassen en het zichzelf staande houden op school, voor sociale interactie ontbrak het hen simpelweg aan energie.

Binnenkort gaan we een workshop glasblazen doen met andere TO gezinnen. We hebben serieuze plannen voor een kampeertocht per fiets, zodra grote broer zijn been hersteld is. Zo zijn er ook steeds nieuwe contacten. Onze dagen zijn vol, maar er wordt maar weinig gepland. Eigenlijk zijn de enige zaken die vastliggen de tijden waarop de jongens naar turnles, atletiek of schermen gaan. En uiteraard liggen de collegedata en tijden vast van de Museum Jeugduniversiteit en workshops die we volgen. Verder volg ik de ontwikkeling door veel, heel veel te observeren. Vanaf een zekere afstand kijk ik toe hoe ze dingen oppakken, aanvliegen en verwerken. Waar ze moeite mee hebben en wat hen goed afgaat. Ik stem mijn interventies daarop af en ook het aanbod dat ik doe, hangt daar nauw mee samen. Soms neem ik nadrukkelijk het voortouw, maar continu reflecteren op wat wel werkt en wat niet heeft mij doen beseffen dat het vooral draait om het schenken van vertrouwen in het volgen van mijn kinderen op hun eigen unieke paden en wegen. Stimuleren ja, pushen en trekken werkt averechts. 

En ja, dat leidt tot geweldige resultaten: een boekbespreking om je vingers bij af te likken, liedjes en rijmpjes, allerlei taalspelletjes en taalgrapjes die spontaan ontstaan en getuige van een enorme taalgevoeligheid, groot taalbegrip en inzicht in grammatica en spellingregels. Spontane uitingen van creatieve expressie, zoals het kleien van een scarabee, of het maken van een vlakkentekening. Prachtige filosofische gesprekken en gedachten. Economische principes die spontaan worden herkend en doorzien. Zelfvertrouwen dat groeit, net als het inzicht in de eigen leerprocessen. Het besef dat je deel uitmaakt van een groter geheel, van de maatschappij, van de wereld. Inzicht in relaties tussen mens en de natuur, mens en dier en tussen mensen onderling. Het steeds beter kunnen verwoorden van de eigen emoties, gevoelens en ideeën. Alles zonder dichtgetimmerd curriculum, zonder toetsen, zonder druk, zonder directe instructie, gewoon door te vertrouwen op het kind en het bieden van een rijke leeromgeving die aansluit op de interesses en ontwikkeling van dat kind. Zo werkt thuisonderwijs, óns thuisonderwijs, in een niet schoolse setting.

Uiteindelijk draait het in de kern daadwerkelijk om maar één ding: VERTROUWEN, en daarvoor is het loslaten van schoolse denkkaders die belemmerend werkten noodzakelijk gebleken. Ik kan het iedereen aanraden van wie het kind vastloopt binnen het schoolsysteem. Want niet geschoten, is altijd mis en ieder kind heef recht op een ononderbroken ontwikkeling passend bij zijn of haar capaciteiten en mogelijkheden.