Pangaea: het supercontinent waaruit de werelddelen zijn ontstaan

Pak eens een wereldkaart voor je en bekijk deze goed. Het zal je waarschijnlijk opvallen dat de werelddelen (gedeeltelijk) in elkaar lijken te passen. Voor de Duitse wetenschapper Alfred Lothar Wegener was dit in 1912 aanleiding om met de hypothese te komen dat de werelddelen zoals we die vandaag de dag kennen miljoenen jaren geleden samen één groot werelddeel vormden.

Ontstaan van de hypothese
Wegener had in 1910 opgemerkt dat de oostelijke kust van Zuid-Amerika en de noordwestelijke kust van Afrika in elkaar leken te passen, hetgeen een aanwijzing kon zijn dat de continenten lang geleden aan elkaar vast zaten. Hij begon daarop een grote belangstelling te ontwikkelen voor de geschiedenis en plaatsing van de werelddelen die onze planeet rijk is. Een jaar later trof hij wetenschappelijke documentatie aan waarin gesteld werd dat er op alle werelddelen identieke fossielen van planten en dieren gevonden waren. Dat was een volgende aanwijzing dat zijn hypothese klopte en resulteerde er in 1912 in dat hij zijn idee van ‘continentale verplaatsing’ (later bekend als ‘continentale drift’) publiceerde, een theorie die stelde dat de werelddelen in de loop der tijd naar elkaar toe en weer uit elkaar zijn geschoven.

Pangaea en Panthalassa
Het supercontinent dat zodoende volgens Wegener heeft bestaan, werd door hem ‘Pangaea’ genoemd, hetgeen Grieks is voor ‘alle landen’. De aangrenzende zeeën en oceanen, die in zijn theorie logischerwijs eveneens één geheel vormden, noemde hij ‘Panthalassa’, een naam die eveneens uit het Grieks vandaan komt en ‘de universele zee’ betekent. Drie jaar na zijn oorspronkelijke publicatie bracht Wegener een uitgebreidere versie van zijn werk uit, getiteld ‘Het ontstaan van continenten en oceanen’, waarin hij gebruik had gemaakt van uitvoerige bewijzen om zijn hypothese te ondersteunen. Desondanks werden zijn ideeën destijds genegeerd door de wetenschappelijke gemeenschap.

Alfred Wegener.

De theorie van Wegener in latere jaren
Wegener overleed vermoedelijk in 1930 toen hij niet terugkeerde van een expeditie naar Groenland in het kader van een klimatologisch onderzoek. Tot lang na zijn dood werd zijn ideeëngoed over het ontstaan van de werelddelen verworpen en het zou tot aan de jaren ‘60 duren vooraleer zijn hypothese langzaam maar zeker aan erkenning begon te winnen onder wetenschappers, die destijds een begin maakten met het bestuderen van platentektoniek en oceanische spreiding. Vandaag de dag staat het werk van Wegener in een hoog aanzien; het wordt beschouwd als een vroege poging om te verklaren hoe het landschap van onze planeet tot stand is gekomen.

Het onstaan en verdwijnen van Pangaea uitgelegd
Dankzij de (latere) studie van platentektoniek weten we tegenwoordig dat de Aarde voortdurend in beweging is. Onze planeet bestaat uit meerdere tektonische platen (stukken van de aardkorst) die ieder jaar enkele centimeters verschuiven. Door deze verschuivingen ontstond Pangaea naar schatting 300 miljoen jaar geleden. Het supercontinent was vervolgens een leven van grofweg 200 miljoen jaar beschoren alvorens weer uit elkaar te vallen ten gevolge van hetzelfde geologische proces. Doordat de tektonische platen altijd in beweging zijn geweest, is het proces van van het in en uit elkaar schuiven van continenten cyclisch van aard. Geschat wordt dat de volledige cyclus van een supercontinent 300 tot 500 miljoen jaar duurt. Het komt dan ook niet als een verrassing dat er door de vele miljoenen jaren heen meerdere supercontinenten hebben bestaan.

Bewijzen
In de loop der tijd is het aantal bewijzen dat Wegener het met zijn theorie bij het rechte eind heeft gehad op indrukwekkende wijze gegroeid. Zo wordt zijn hypothese niet alleen door de wereldkaart, de aanwezigheid van dezelfde soorten fossielen van planten en dieren en de platentektoniek ondersteund, maar ook door geologische overeenkomsten die onder meer zijn gevonden tussen de oostelijke kust van Zuid-Amerika en de westelijke kust van Afrika. Verdere bewijzen zijn voortgekomen uit paleomagnetisch onderzoek (onderzoek naar de richting van het magnetisch veld in gesteenten), waarbij wetenschappers tot de conclusie zijn gekomen dat het verschil in magnetische eigenschappen tussen monsters van sedimentaire gesteenten en intrusieve stollingsgesteenten (vaste gesteenten waarin een magmalichaam is binnengedrongen) aantonen dat de continenten voortdurend in beweging zijn. Een ander bewijs bestaat uit de continuïteit van bergketens. Een goed voorbeeld daarvan zijn de Appalachen, die zich uitstrekken van het zuidoosten van de Verenigde Staten tot de Caledonische terreinen van Ierland, Groot-Brittanië, Groenland en Scandinavië (gebieden waarover de Caledoniden, een gebergte dat lang geleden bestond, zich uitstrekten).

Tectonische platen vormen essentieel bewijs dat de hypothese van Wegener klopt.

Slotwoord
Pangaea is een fascinerend geologisch onderwerp waar veel over te zeggen valt en nog veel over gezegd zal worden. Denk alleen al maar eens aan het feit dat de noordkust van Marokko de zuidkust van Spanje steeds een stukje dichter nadert. Dat betekent dat Spanje en Marokko in de toekomst wellicht van elkaar gescheiden worden middels een brug in plaats van een zee. De politieke en economische gevolgen die dat met zich mee zullen brengen zullen ongetwijfeld gigantisch zijn. Ik ben razendbenieuwd hoe het tegen die tijd met de mensheid gesteld zal zijn, alhoewel ik dat in dit leven niet mee zal maken.

Gezien zijn vastberadenheid ondanks alle negatieve kritiek die hij heeft moeten slikken, moet Wegener overtuigd zijn geweest van zijn hypothese. En terecht. Afgaande op alle bewijzen en kennis die we vandaag de dag tot onze beschikking hebben, lijkt het me niet meer dan logisch om te onderstrepen dat hij gelijk heeft gehad. Het feit dat zijn theorie tegenwoordig op (middelbare) scholen wordt onderwezen tijdens aardrijkskundelessen, is wat mij betreft de (postume) kroon op zijn werk geweest die hij heel wat langer geleden had moeten krijgen.

Bronnen
http://en.wikipedia.org/wiki/Pangaea
http://en.wikipedia.org/wiki/Supercontinent_cycle
http://geography.about.com/od/historyofgeography/a/Biography-Of-Alfred-Wegener.htm
http://geography.howstuffworks.com/terms-and-associations/pangaea-supercontinent.htm
http://nl.wikipedia.org/wiki/Intrusie_(geologie)
http://nl.wikipedia.org/wiki/Paleomagnetisme
http://nl.wikipedia.org/wiki/Tektonische_plaat
Afbeeldingen van Google