Ongeoorloofde, verkapte staatssteun aan voetbalclubs: de bouwkosten van Ajax' Amsterdam Arena

Feyenoord wil een nieuw stadion wil bouwen, maar voor een garantiestelling lijkt het afhankelijk van de gemeente Rotterdam. PSV ging een omvangrijke lening aan, via de verkoop van haar grond die het nu terughuurt. De vraag is dan natuurlijk, hoe de derde Nederlandse topclub Ajax profiteerde van een schenking van de diverse overheden.

De Feyenoordplannen voor een nieuw stadion bouwen, zouden wel eens af kunnen ketsen op een garantstelling van de gemeente Rotterdam voor een bedrag van 165 miljoen euro. Let wel, dit is geen schenking, het is een bedrag waarvoor de gemeente in een absoluut worst case scenario kan opdraaien. Uiteraard loopt de gemeente al niet warm voor dit bedrag, maar het gebied op Zuid kan daarmee wel beter ontwikkeld worden, waarbij een nieuw stadion als een katalysator werkt. Mocht de gemeente toestemmen, dan kan ook nog de Europese Commissie dwarsliggen, omdat zij de laatste jaren strenger op ongeoorloofde staatssteun let.

Overheden springen wel vaker bij
Vele andere betaald voetbal organisaties waren al eens op steun aangewezen. In 2003 was FC Twente bijna failliet. De gemeente kwam met een lening van 6 miljoen euro, en de fiscus schold een deel van de belastingschuld kwijt. Semi-overheidsbedrijf Nuon doneerde een fors
bedrag in stadion Gelredome waarvan het nu alweer 32 miljoen moest afschrijven. Omdat Nuon destijds in handen was van gemeente en provincie kan ook dat als staatssteun worden gezien. Ook schold de gemeente Arnhem een belastingschuld van 11 miljoen euro kwijt. ADO Den Haag bespeelt een stadion dat volledig door de gemeente is neergezet, kosten dezes 50 miljoen euro.

Zo zijn er veel meer noodlijdende clubs die op één of andere manier financiële ondersteuning kregen van de gemeente. Vaak werd een stadion goedkoop aan de club verkocht, soms werd het duur weer teruggekocht. Een onderscheid moeten we maken in een gift enerzijds, en het verschaffen van een lening anderzijds, zeker als die gewoon netjes terug wordt betaald (SC Heerenveen leende 40 miljoen euro voor nieuwbouw stadion). Een BVO (betaald voetbal organisatie) kan nu eenmaal niet lenen op de kapitaalmarkt vanwege de te hoge risico’s, en de gemeente heeft toch baat bij een vermaakindustrie voor haar bevolking. Een lening bij de gemeente is derhalve, hoe vervelend ook, vaak de enige optie bij nieuwbouw van een stadion.
Een ander voorbeeld van een lening is al te lezen in https://plazilla.com/eu-stelt-vragen-bij-verkoop-grond-van-psv-aan-gemeente-eindhoven waarbij PSV een zetje in de rug kreeg van de gemeente Eindhoven, en waarvan de EC nu bekijkt of dat door de beugel kan.

Gift of koop van producten
Ook wanneer ‘producten’ van de voetbalclub afgenomen worden is er niet altijd sprake van een gift. Zo verhuurde Feyenoord een skybox en enkele luxe seats aan gemeente en het havenbedrijf. Dat potentiële bedrijven met een voetbalmiddagje worden gepaaid, is niet ongebruikelijk.  FC Groningen verkocht de exposure op haar shirt, de shirtreclame, aan de gemeente Ameland. Voor een bedrag van 180.000 euro per jaar prijkte Ameland op de rug van de FC. Nu is een vergelijking met andere toeristische instellingen snel gemaakt, Roda JC speelt nu bijvoorbeeld met ‘Toverland’ op de borst.  Shirtreclame kan dus eigenlijk niet direct als staatssteun betiteld worden, tenzij het bedrag veel hoger is dan wat een privaat bedrijf ervoor zou betalen. Reclame maken hoort er nou eenmaal bij, ook voor een overheidsbedrijf of toeristische gemeente. Er is in zo’n geval alleen sprake van verkapte steun als en voor zover er een bedrag mee is gemoeid dat hoger ligt dan de markt ervoor zou willen betalen. Alleen het bedrag bóven die marktconforme prijs kan dan als staatssteun worden betiteld.

Zo zijn er tal van voorbeelden van miljoenen steun aan een voetbalclub. Wat in dit overzicht, en ook in het beeld wat geschapen wordt in de media, echter vaak ontbreekt is de manier waarop de financiering van de Amsterdam Arena in deze de kroon spant.

Bouw van de Amserdam Arena
In 1996 werd de Arena door Koningin Beatrix geopend. Over de kosten van dit stadion doen verschillende verhalen de ronde, zoals altijd omdat het van het gezichtspunt afhangt welke kosten wel of niet meegenomen moeten worden. Een onderscheid is te maken in :
1. de kale bouwkosten van € 127 miljoen  enerzijds (een bedrag dat we in diverse publicaties wel tegenkomen), en 2. een aantal extra bouwgerelateerde kosten ( € 50 miljoen), die buiten de begroting van de Arena zijn gehouden.

1. Financiering van de kale bouwkosten
Omdat Ajax zelf destijds ‘geen cent te makken’ had op het moment van de bouw, werd het door andere partijen gefinancierd. De Amsterdam Arena NV werd opgericht, die een aandelenkapitaal van 70 miljoen euro uitgaf. Dit kapitaal is ingebracht door:
- € 9,1 mln door de club Ajax *
- € 31,8 mln door de gemeente Amsterdam
- € 29,5 mln door private partijen
Samen € 70,4

De rest werd ingebracht door
- € 20,4 miljoen ingebracht door ‘founders’ **
- € 4,5 miljoen als bijdrage van het ministerie van WVC. (sport)
- € 31,8 miljoen als hypothecaire lening. Rentekosten komen ten laste van de exploitatie stadion
Daarmee komt het totale vermogen op  € 127 miljoen.

Een tweetal posten vragen nadere uitleg.
* Het bedrag dat Ajax inbracht is betaald door de gemeente Amsterdam, dat daarmee de erfpacht afkocht van de club op de grond rond stadion de Meer. Amsterdam was eigenaar van deze grond, maar Ajax had een langjarige erfpachtovereenkomst. Nu Ajax wilde verhuizen, en de huur van de grond opzegde, kreeg het daarvoor een opzegpremie van € 9.1 miljoen.

** Een achttal founders brachten samen 20 miljoen in: Philips, Grolsch, een consortium van twee bouwbedrijven, Coca Cola, de Staatsloterij, ABN Amro, KPN en de RAI. In ruil hiervoor kregen zij bepaalde reclamerechten en gebruiksrechten op ruimtes. Overigens zijn de laatste 4 bedrijven ook weer in meer of mindere mate staatsbedrijven: De Amsterdam RAI is voor 57 % in handen van de gemeente, KPN had net daarvoor 30% van haar aandelen op de beurs gebracht, maar was nog voor 70% een Staatsbedrijf.
Een publiek-private samenwerking, zoals in dit geval, krijgt toch een wat andere invulling als de private partijen op hun beurt weer in handen van overheden zijn.

2. Extra bouwgerelateerde kosten bovenop de 127 miljoen
De bouwkosten kwamen dus al voor minimaal € 45,4 miljoen van diverse overheden. Maar er is meer. Zo kocht de NV Stadion de grond voor een fooi van 5 miljoen gulden van Amsterdam, een bedrag vér onder de marktwaarde, die op ongeveer f 60 miljoen lag. Een verkapte steun van nog eens f 55 miljoen gulden. Verder betaalt de gemeente f 16 miljoen om deze grond bouwrijp te maken.
En dan is er nog de bouw van het transferium, een parkeergarage onder de Arena, waar mensen van buiten de stad hun auto neerzetten, om met openbaar vervoer de stad in te reizen. Op een onlogische plaats, want op de plaats van het stadion ben je de files al voorbij.
Terwijl een vergelijkbare parkeergarage, voor tweeduizend plaatsen, in die tijd ongeveer 23 miljoen gulden kost, lopen de kosten van de bouw hier op tot 63 miljoen gulden. Reden: het transferium wordt verzwaard, en geldt als fundering van het stadion. Een verkapte bijdrage nog eens van 40 miljoen gulden. Daarmee worden de kosten van het stadion nog eens met 111 miljoen gulden, ofwel 50,4 miljoen euro, verhoogd tot in totaal 177 miljoen euro.

Het transferium: pure noodzaak, of verkapte steun ?

Nog even op een rijtje:

€ 127,1 miljoen bouwkosten
€ 50,4 miljoen extra kosten grond, bouwrijp maken en fundering dmv transferium

Betaald door:
€ 95.8 miljoen door gemeente Amsterdam en andere overheden
€ 29,5 miljoen door private partijen
€ 20,4 miljoen ingebracht door ‘founders’
€ 31,8 miljoen als hypothecaire lening

In dit licht bezien valt de andere overheidssteun, aan clubjes als Veendam of MVV, nog wel mee.
Een garantiestelling bij de verkoop van grond of bij de bouw van een nieuw stadion valt in het niet bij bovengenoemde bedragen.
 

Andere artikelen op het grensvlak van sport/spel en economie:
https://plazilla.com/eu-stelt-vragen-bij-verkoop-grond-van-psv-aan-gemeente-eindhoven
https://plazilla.com/risico-aversie-en-het-kofferspel-van-miljoenenjacht
https://plazilla.com/nieuwe-maatregelen-kabinet-bedreigen-het-betaalde-voetbal

De realist, 15-4-2013

bronnen:
http://www.z24.nl/bedrijven/artikel_46216.z24/Stadion_zelfstandig_beter_af.html
http://retro.nrc.nl/W2/Nieuws/2001/03/17/Vp/z.html
http://www.trouw.nl/tr/nl/5009/Archief/archief/article/detail/2720629/1995/03/24/Staat-verkoopt-weer-deel-KPN-aandelen.dhtml
http://www.groene.nl/2011/20/wie-betaalt-het-voetbal