Dagelijks gebruiken we allerhande persoonlijke verzorgingsproducten om ons lichaam te reinigen, te beschermen, ons op te frissen of ons uiterlijk te veranderen. Deze producten bevatten veel chemische stoffen, die (mogelijk) giftig zijn voor mens en/of milieu. Een aantal producten zijn inmiddels verboden in de EU, maar dit is slechts het topje van de ijsberg. Wil je op safe spelen en gifvrij smeren, dan volgen hier wat tips om ze te herkennen en te vermijden.

Wat zijn cosmetica?

Met cosmetica worden persoonlijke verzorgingsproducten bedoeld, bijvoorbeeld:

• reiniging van je lichaam: zeep, shampoo, douchegel;
• verandering van je uiterlijk: make-up, haarverf, scheercreme;
• bescherming: zonnebrandcrème, crèmes, antirimpelproducten;
• opfrissen: parfum, deodorant.

Veelgebruikte gifstoffen

De meest bekende groepen schadelijke stoffen worden hier opgesomd. Er wordt vooral ingegaan op (mogelijke) negatieve effecten op de mens. Hormoonverstorende stoffen veroorzaken ook een milieuprobleem, doordat ze via urine worden uitgescheiden of direct via het doucheputje in het milieu terechtkomen.

Synthetische musken

Synthetische musken zijn chemische geurstoffen en worden veelvuldig gebruikt in parfums en aftershaves. Ook talloze andere cosmeticaproducten (o.a. zepen, shampoos, deodorant, lotions) zijn geparfumeerd met deze musken. Ze zijn homoonverstorend en kunnen voortplantingssystemen beschadigen. Enkele  musken zijn verboden door de EU, omdat ze kankerverwekkend zijn.

Parabenen

Parabenen worden als conserveringsmiddelen toegepast en werken effectief  tegen schimmels en bacteriën. Ze hebben een hormoonverstorend effect, al beweren tegenstanders dat er onvoldoende wetenschappelijk bewijs is voor schadelijke effecten.

Triclosan

Triclosan is een bacteriedodend middel, dat veel wordt gebruikt als conserveringsmiddel in zeep, tandpasta en deodorant. Triclosan is kankerverwekkend. Bij blootstelling aan zonlicht wordt het omgezet in dioxines, die eveneens kankerverwekkend zijn.

Tolueen

Tolueen wordt gebruikt als oplosmiddel in haarlak en nagellak. Tolueen iriteert de luchtwegen, huid en ogen en is giftig voor centrale zenuwstelsel, de nieren en mogelijk de lever. Ook is tolueen mogelijk schadelijk voor de voortplantingsorganen.

Ftalaten

Zijn vooral bekend om hun toepassing als weekmakers in speelgoed. In cosmetica worden ze gebruikt om geuren te fixeren. Ftalaten zijn hormoonverstorend en kunnen astma en contactallergie veroorzaken. Mogelijk veroorzaken ze onvruchtbaarheid en sommige ftalaten zijn kankerverwekkend.

Aromatische aminen

Worden gebruikt als kleurstoffen in haarverf, lippenstift en oogschaduw. Deze stoffen worden goed opgenomen door hoofdhuid of huid. Mogelijke schadelijke effecten zijn het veroorzaken van blaas- en lymfeklierkanker, DNA beschadigen, astma en allergie veroorzaken.

Onderzoek en campagnes

In 2004 onderzochten het Academisch Ziekenhuis Groningen, TNO en Greenpeace 91 Nederlanders. Van de 46 onderzochte schadelijke stoffen troffen ze er 36 aan in het bloed van alle deelnemers. Het Het Wereld Natuur Fonds onderzocht in hetzelfde jaar mensen uit heel Europa. Ook in dit onderzoek werden veel giftige stoffen aangetroffen in het bloed van alle deelnemers.

Mooi gids

Een bekende actie op gebied van gifstoffen in cosmetica is de “Mooi gids” van Greenpeace. Deze gids is in 2005 uitgekomen en hierin staat voor cosmeticaproducten die in Nederland en België verkrijgbaar zijn aangegeven of deze gifstoffen bevatten. Een lijst van 20 gifstoffen is gebruikt. Er zijn 3 labels gebruikt:

• groen: geen van de gifstoffen zitten in het product;
• oranje: er zitten gifstoffen in het product maar bedrijf is voornemens deze eruit te halen;
• rood: er zitten gifstoffen in het product en bedrijf is niet van plan daar wat aan te doen. Ook bedrijven die niet hebben geantwoord, kregen het rode label.

Veel bedrijven besloten naar aanleiding van deze actie om giftige stoffen te vervangen door veilige alternatieven. En dit was precies wat Greenpeace wilde laten zien aan de Europese beleidsmakers in Brussel. In 2006 is een nieuwe editie uitgebracht (mooi gids 2e editie). Op de website van Greenpeace staat vermeld dat de Mooi gids niet meer beschikbaar is.

Grote gifvrije cosmeticatest

Minder overzichtelijk dan de “Mooi” gids is het rapport “Grote gifvrije cosmeticatest” dat om 2005 is uitgebracht door Stichting Natuur en Milieu en Milieudefensie. Het rapport geeft informatie over de “smeer jij gifvrij” campagne, uitleg over (mogelijke) risico’s van diverse gifstoffen, en een uitgebreid overzicht van verschillende gifstoffen in diverse cosmeticaproducten. Uit het overzicht blijkt dat zelfs de ‘schoonste’ producten vaak nog enkele gifstoffen bevatten.

Wetgeving

De chemicaliënwetgeving REACH (Registration, Evaluation and Authorisation of Chemicals) is ingegaan op 1 juni 2007. Doel van deze wet is de beheersing van risico’s van chemische verbindingen voor menselijke en milieu. Het Europees Chemicaliën Agentschap heeft een lijst opgesteld van de meest schadelijke stoffen die nog gebruikt worden. REACH geeft consumenten het recht om te weten of de producten die ze kopen ingrediënten bevatten die op deze lijst staan.

De lijst van schadelijke stoffen bevatte maar 15 stoffen. Chemsec, een Nederlandse milieuorganisatie, heeft samen met o.a. Greenpeace een lijst gemaakt van schadelijke stoffen van stoffen die volgens hun op de lijst zouden moeten staan (sinlist.org).

Schadelijke stoffen vermijden

Gif-arme merken

Veelgebruikte termen als “natuurlijk” zeggen niets over de aanwezigheid van gifstoffen in cosmetica. Een aantal merken die goed uit de tests komen zijn Dr. Hauschka, Lavera, Living Nature en Weleda. Deze producten zijn in te vinden in o.a. biologische Winkels en de Tuinen. Niet alle producten van de Tuinen zijn overigens gifvrij.

Etiketten lezen

Het herkennen van alle (potentieel) giftige stoffen vereist behoorlijk wat chemische kennis. Hier volgt een kort overzicht van veel voorkomende namen:

• Muskverbindingen: nitro musken* (ambrette, xyleen, keton, mosqueen, tibeteen) en polycyclische musken (galaxolide en tonalide)
• Parabenen: methylparabeen, propylparabeen, butylparabeen, en methylchloroisothiazolinone / methylisothizolinone. Parabenen zijn P-hydroxybenzoic esters
• Triclosan
• Ftalaten: DEHP, DBP, BBP (volledige namen: Di-ethylhexyl ftalaat; dibutylftalaat, benzylbutylftalaat)
• Aromatische aminen: Benzidine

* Nitro musken worden niet meer in de EU geproduceerd, maar nog wel geïmporteerd vanuit o.a. China.

Slot

De giftigheid van veel chemische verbindingen is omschreden. Tegenstanders zeggen dat er onvoldoende wetenschappelijk bewijs is voor de schadelijkheid van deze verbindingen. Voorstanders hanteren het voorzorgsprincipe: optreden bij verdenkingen en niet pas bij definitief bewijs. Wil je op safe spelen en gifvrij smeren, dan vereist dit behoorlijk wat speurwerk in lijsten van potentiële gifstoffen en de ingrediëntenlijst. Vind je dit te ingewikkeld, dan kan je ook informatie opvragen bij de bedrijven. Dit geldt niet alleen voor cosmetica, want ook in andere producten (bijvoorbeeld was- en schoonmaakmiddelen, electronica en schoenen) zitten gifstoffen. (Hier vind je meer over je recht op informatie.)

Bronvermelding

• www.greenpeace.nl
• http://www.wecf.eu/cms/download/2006/Poster_WECF_colour.pdf
• http://ec.europa.eu/environment/chemicals/reach/reach_intro.htm
• http://www.natuurenmilieu.nl