Meer over de betekenis van Japanse motieven en symbolen

Asuka > Aziatische kunst , cultuur en kleding

Dit artikel is het vervolg op "Japanse patronen en hun betekenis". Het is een beschrijving van Japanse motieven, hun herkomst en gebruik.

Sayagata en man ji

Dit patroon is afgeleid van de swastika, welke lang, lang voordat de nazi's het hebben misbruikt al bestond. Het woord swastika komt uit het sanskriet en betekent "geleider van welzijn", ook had het in het begin betekenissen als de draaiende zon, vuur en het leven. Het is overal op de wereld terug te vinden en komt in vele religies voor waar het staat voor welvaart en voorspoed. In het boeddhisme wordt de swastika met boeddha geassocieerd en brengt harmonie en voorspoed, deze swastika draait rechtsom. In het hindoeïsme en Jainisme wordt een linksdraaiende swastika gebruikt om soortgelijke goede dingen te symboliseren.

De swastika kwam Japan binnen op Chinese stoffen gedurende de Edo petiode. De Chinese naam voor het motief was saya, dus de Japanse benaming werd sayagata. In Japan noemen ze de swastika zelf man ji. De man ji in zijn pure vorm is vaak op boeddhistische tempels en op boeddhabeelden te vinden.

Takara en shippo tsunagi

Dit zijn de schatten van de onsterfelijken; de zeven geluksgoden en andere mythische figuren.

De schatten van de geluksgoden zijn veelal hun atributen, zoals de hoorn des overvloeds, een anker, een beurs die altijd vol is, tollen, waaiers, goud, zilver, geschriftrollen en een mantel der onzichtbaarheid. Ze symboliseren allerlei goede dingen die een mens zou kunnen gebruiken en worden afgebeeld om deze aan te trekken, vooral met Nieuwjaar is het bootje met de onsterfelijken en hun schatten dat naar je toevaart, de takarabune, een populair motief.

Behalve de schatten van de geluksgoden worden ook attributen van personages uit volksverhalen en legendes vaak afgebeeld. Bijvoorbeeld het verhaal over de visser die een hagaromo, een mantel van een tennin, een soort engel, steelt terwijl de tennin in de rivier aan het baden is. Zonder deze mantel kon de vrouwelijke tennin niet terug naar de hemel. Uiteindelijk stemt de visser ermee in om de hagaromo terug te geven als ze voor hem danst. Dit sprookje lijkt sterk op het westerse verhaal over de zwanenprinses.

Takara betekent "schat(ten)", meestal die uit de Japanse folklore. Shippo betekent "zeven soorten schatten" en tsunagi betekent "met elkaar in verband staande objecten".

Het links onderstaande patroon is een abstract shippo tsunagi patroon,waarvan gezegd wordt dat het uit China naar Japan is gekomen. Het ruitvormpje zou met een fonkeling worden geassocieerd, daarom ontstond het verband met een juweel of schat. Dit is met het motief van de attributen gecombineerd en wordt verstekt door er vaak schatten of bloemen in het midden af te beelden, zodat ze door de rest van het motief verbonden worden.

Het leuke van deze categorie motieven is dat je ze uit elkaar kunt halen en de verschillende attributen erop kunt zoeken om het bijbehorende verhaal te achterhalen, als een soort van raadspelletje of puzzel.

Een ander vaak voorkomend verhalend motief is de Genjimotogatari; het verhaal van Genji.

Chou

Vlinders, ze staan voor de ziel of de overbrenging van de ziel. Deze zienswijze is samen met het boeddhisme uit China naar Japan gekomen. Daarnaast staan vlinders ook voor de zomer, (lang)levendigheid en jeugdigheid. Op veel yukata en furisode voor meisjes staan vlinders afgebeeld.

Usagi

Het konijn, zijn verhaal is uit China overgekomen en daarom wordt het konijn vaak samen met de maan afgebeeld. Volgens die legende zou een konijn zijn leven hebben opgeofferd om zijn gasten, de drie Wijzen, wat te eten te kunnen aanbieden. Als waardering voor dit ultieme zelfoffer hebben de wijzen het konijn in het Hemelse Paleis laten wonen, wat zich op de maan bevond.

Andere symboliek voor het konijn is dat ze altijd rechtdoor blijven gaan en niet terugdeinzen, en daarom gelukssymbool voor vooruitgang zijn.

Deze diertjes komen net als in het westen, ook veel op kinderkleding en -spulletjes voor. Gewoon, omdat ze schattig zijn.

Kumo

Wolkjes zijn een uit China overgewaaid motiefje. Daar deed men voorspellingen aan de hand van wolkenpatronen en hun beweging.

Er zijn verschillende manieren om wolken weer te geven. Onigumo komt van he woord oni, wat monster of demoon betekent. Hier krijgt het de betekenis van heftig, sterk of agressief in bepaalde zin. Dan heb je tanabikigumo; tanabiki betekent spoor. Dit zijn wat langere, uitgerekte wolken. Een vaak terugkomende vorm is de yokogumo, yoko vertaalt als horizontaal. Het is een abstracter wolkenmotief. Hieronder vind je van deze drie een voorbeeld.

Chayatsuji

Dit is een plattelandshuisje omringd met bloemen en een rivier of water. Het suggereert rust en harmonie. Het doet vaak nostalgisch aan in deze tijd omdat de gebouwtjes in de ouderwetse bouwstijl worden getekend, die nu niet meer wordt gebruikt. Ook heeft het geheel vaak een sprookjesachtige sfeer.

Tabane noshi

Vroeger werden er als versiering op kadootjes reepjes parelmoer van het zeeoor bevestigd. De schelp zelf was een belangrijk voedsel. Vaak werd het gedroogd voor consumptie en werd ook vaak als offer voor de goden en voorouders aangeboden. Tegenwoordig bestaat de traditie van de reepjes nog steeds, maar worden er reepjes papier gebruikt in plaats van parelmoer. Je moet hierbij wel bedenken dat wat de Japanners kennen als echt papier, een hoogwaardig product is en als één van de schatten wordt gezien. Het traditionele handgemaakte chigoyami papier, is zelfs te wassen en de kreukels zijn er redelijk makkelijk uit te halen. Dit soort papier, rijkelijk beschilderd of geprint, werd altijd voor origami, cadeauverpakkingen en andere versieringen gebruikt.

Tabane betekent (bij elkaar/in een bundel) gebonden, noshi is de naam voor de parelmoerreepjes. De tabane noshi motieven zijn vaak rijk versierd en komen vaak op formele kleding voor. Het werd vroeger ook met aristocratie geassocieerd omdat parelmoer kostbaar was.

Yukiwa

Het sneeuwvlokje. Deze staat natuurlijk voor winter en kou, maar wordt ook in de zomer gebruikt juist om zijn verkoelende associaties. Meestal is hij in gestilleerde weergave te vinden, hij lijkt dan op een gekartelde omtrek van de kiku, de chrysant.