De bekendste van alle tijd paradoxen is die waarbij de tijdreiziger teruggaat naar het verleden om een van zijn voorouders te vermoorde. Het klassieke voorbeeld is de fameuze grootvader-paradox van René Barjavel in: Le Voyageur Imprudent Zelf neem ik een ander voorbeeld; niet zijn grootvader, maar zijn moeder! Als de tijdreiziger teruggaat in de tijd om zijn moeder te vermoorde ontstaat er een tegenspraak want: Als zijn moeder dood is voordat zij de tijdreiziger gebaart heeft, kan laatstgenoemde nooit hebben bestaan. Maar in dit geval kan hij ook de moord niet hebben gepleegd.

Dus als de vrouw blijft leven, gaat ze dood, en als ze doodgaat, blijft ze leven! het resultaat is hoe dan ook onzinnig.
Veel reistijdsverhalen hebben zich met deze netelige kwestie bezig gehouden. In de film Back to the Future probeert de tijdreiziger Marty McFly, niet zijn jonge moeder te vermoorden, maar raakt hij verzeild in haar liefdesleven en zo dreigen haar trouwplannen in de soep te lopen. Zo dreigt hij zijn eigen bestaan uit te wissen. Maar zelfs als dat zou gebeuren is de paradox daarmee natuurlijk nog niet van tafel, omdat hij in dat geval ook nooit naar het verleden zou zijn gereisd om in de geschiedenis in te grijpen. Paradoxen als deze ontstaan , omdat er een causaal verband is tussen verleden en toekomst. Je kunt het verleden niet veranderen zonder ook het heden te veranderen, daardoor zou een causale lus ontstaan. Omdat het gedrag van veel fysieke systemen gevoelig is voor heel kleine veranderingen, zou het zelfs een heel bescheiden ingreep in het verleden dramatische gevolgen voor het heden kunnen hebben.
Stel hoe anders de wereld zou hebben uitgezien als de genetische manipulatie die tot het ontstaan van onze voorouders heeft geleidt niet zou hebben plaatsgevonden, omdat het wezen in kwestie een centimeter verder naar links was gaan staan, waardoor het cruciale kosmische stralingsdeeltje dat de mutatie veroorzaakte hem net miste.In het verhaal ''ASound of Thunder''  van Ray Bradbuy, trapt een tijdreiziger die teruggaat naar de tijd van de dinosauriërs per ongeluk op een vlinder, waardoor hij een hele reeks gebeurtenissen in gang zet die de hele verloop van de geschiedenis in de war schoppen.

Een paradox ontstaat als we causale lussen combineren met een onbeperkte vrije wil. Als de tijdreiziger erachter zou komen dat hij sommige dingen eenvoudig niet kan doen zoals het vermoorden van zijn moeder-zal zo'n paradox nooit ontstaan.
Maar waarom zou er iets de vrije wil in de weg staan? wellicht is het zo dat je voortdurend naar het verleden kunt reizen, maar dat je bij aankomst telkens in je handelen wordt beperkt. als je probeert je moeder te vermoorden, weigert het geweer misschien, of wordt je voortijdig gearresteerd wegens verdacht gedrag. Een andere mogelijkheid is dat wat je in het verleden zou willen doen vormgegeven door wat in de overeenstemming is met de toekomst waar je vandaan komt.
Hoe het ook zij , vrije wil is een glibberig concept dat zelfs zonder tijdreizen al moeilijk in overeenstemming te brengen is met de wetten van de fysica. Dat is ook de rede dat veel filosofen hebben de vrije wil afgedaan als een illusie.

Mijn eigen visie.

Lineaire tijdsopvatting

Om hier dieper op in te kunnen gaan moet er eerst een begrip zijn van wat de tijd eigenlijk is. Sinds de ontwikkeling van het rationele denken is men de mening toegedaan dat de tijd een lineair karakter heeft. Het beweegt zich van het verleden via het heden naar de toekomst. Logischerwijs gaat men er daarbij ook vanuit dat de oorzaken van ontwikkelingen in het verleden liggen, die resulteren in gevolgen in het heden of de toekomst. Deze wijze van denken is met name reactief. Het is telkens een reactie op iets dat in het verleden is gebeurd. Men holt dan voortdurend achter de feiten aan, die in het verleden zijn veroorzaakt. Deze kunnen ook niet meer ongedaan worden gemaakt. Ze zijn onherroepelijk. Tot hier ging ik in op de(on)mogelijkheden om die oorzaken wel ongedaan te maken. De mens maakt zich hiermee echter tot een passief slachtoffer van de geschiedenis. In mijn beleving is dit een deel van onze conditionering, waardoor we worden vastgezet in onze machteloosheid. Degene die in de loop der geschiedenis ons deze conditionering hebben opgedrongen weten wel beter. Zij spinnen tenslotte het meeste garen bij een zich machteloos voelende mensheid. Het geeft hen de macht die wijzelf uit handen geven, door niet verder te denken en vooral te voelen dan onze conditionering is ingesleten.

Echter ook bij vele spiritueel ingestelde mensen kan men het lineaire tijdsbegrip als een valkuil zien. Dit uit zich dan in een opvatting over karma en reïncarnatie, waarbij de daden uit het verleden de tegenwoordige karmische omstandigheden hebben veroorzaakt. In geval van moeilijke levensomstandigheden worden die dan gezien als een karmische vereffening van ‘verkeerde’ daden in het verleden. Het beeld van de oudtestamentische straffende god wordt dan op een oosterse manier verklaard. Deze opvatting, wanneer die tot een wezenlijk bestanddeel is geworden van het eigen zelfbeeld, kan men echter ook als een vorm van zelfbestraffing zien. Een zaak van het ego, dat zich vastklampt aan de illusionaire zekerheden van een geïnternaliseerd beeld, dat daarvoor in de buitenwereld steeds de bevestiging zoekt.. Soms is het in dit kader ondoorgrondelijk dat mensen zelfs een negatief uitwerkend emotioneel patroon blijven herhalen. De lichamelijke zelftuchtiging die binnen sommige religieuze stromingen wordt gepraktiseerd is daar ook zo’n negatief voorbeeld van. De zondigheid van de mens moet bestraft en er uit gegeseld worden, want het is tenslotte onze lichamelijkheid die de oorzaak is van die zondigheid. Tijdens mijn reizen door India zag ik daar voor westerse begrippen onthutsende voorbeelden van.

Het ontstaan van onze lichamelijkheid ligt in het verleden, hoe lang moet de mensheid dan nog gestraft worden voor het gebruik van een lichamelijk voertuig, zonder welk men hier in het geheel niet zou kunnen functioneren? Welk een wreed godsbeeld ligt hier aan ten grondslag? Zoals ik hiervoor al beschreef is het een godsbeeld van een straffende godheid die de mens op een hardvochtige manier met harde hand tot een geestelijk bewustzijn wil opvoeden. Het is een beeld van de autoritaire godheid die vanuit zijn almachtspositie kan bepalen wat de mens moet en vooral zal doen. Wanneer we dit godsbeeld vanuit een christelijk perspectief benaderen, dan rijst al snel de vraag hoe het dan zit met het Evangelie van de Liefde? Waar komt dan die Blijde Boodschap van onvoorwaardelijke Liefde in tot uiting. Kan men hierbij niet de vraag stellen of dit godsbeeld een deel van onze conditionering is, die door een autoritair op macht beluste kerkelijke organisatie aan de mensheid is opgedrongen? Dezelfde kerkelijke organisatie die enkele eeuwen geleden mensen nog op de brandstapel ter dood bracht voor het belijden van een eigen beleving van de Boodschap van Liefde. Hoe kan men nu tot een andere visie komen op de ware christelijke boodschap, die in de loop der eeuwen met name door de esoterische broederschappen in het geheim werd door gegeven? Wat daarvoor nodig is een wezenlijk ander besef van de tijd.

Het cyclische ritme van de tijd

Met name in de oosterse levensbeschouwingen komt men een andere tijdsopvatting tegen. De gedachte dat de Hindoegod Brahma werelden uitademt en weer inademt geeft aan dat er een bepaald ritme aanwezig is in het tijdsverloop. De Hindoes delen de kosmische tijd in vier grote tijdperken in, Yuga’s. Een Gouden, Zilveren, Bronzen en IJzeren Tijdperk. Zonder daar verder inhoudelijk op in te willen gaan, wil ik daarmee laten zien dat het cyclisch tijdsverloop een veel logischer opvatting is. Het sluit aan bij de levensprocessen in de natuur, die zich in de vier seizoenen ieder jaar weer aan ons tonen. Het is inderdaad een ritmisch ademend proces. Ook de werking van de vitale organen in ons lichaam is dagelijks onderhevig aan een cyclisch tijdsverloop. De cyclus van zeven jaar ziet men terug in de celvernieuwing, die het lichaam iedere zeven jaar tot een nieuw voertuig maakt..De menstruatie van de vrouw is ook een cyclisch terugkerend gegeven, samenhangend met de cyclus van de maan. In de antroposofie wordt ook wat betreft de geestelijk-zielmatige ontwikkeling van de mens uitgegaan van cycli van zeven jaar

Wanneer men de klok bekijkt dan ziet men ook in het ronde van de wijzerplaat het cyclische karakter van de tijd terug. Deze tijdsopvatting plaatst de mens dus binnen de samenhang van de natuur, waar hij thuishoort. De digitalisering van klokken, als uiting van de computerisering van het leven doet ons verder vervreemden van de natuurlijke samenhang van het leven. Deze digitalisering is een uiting van de polarisering van het menselijk bewustzijn, waarbij informatie wordt uitgedrukt in enen of nullen, dus alles of niets. Het lineaire tijdsdenken is onnatuurlijk, het kan dan ook alleen maar voortkomen uit een denkwijze die ver van de natuur afstaat. Het heeft de mens buiten de natuurlijke samenhang geplaatst. Wanneer deze ontwikkeling , die door de wetenschap als een zegen wordt gezien en de onafhankelijke macht van de mens moet benadrukken, wordt doorgezet dan verwordt zij tot een vloek. Zij zal leiden tot een totale fragmentatie van de samenleving, dus van het leven zelf. Uiteindelijk zelfs tot een oorlog van allen tegen allen leiden. Want de fragmentatie zal zoveel verder gaan dat ieder mens volkomen op zichzelf staand, los komt te staan van ieder ander mens en die dan ook als een bedreiging zal gaan zien, die bestreden moet worden. Gelukkig is er een gezonde tegenreactie waarneembaar,

Aarde- en mensheidsontwikkeling

In zijn antroposofische inzichten gaf Rudolf Steiner, verwoordt in zijn “Wetenschap van de geheimen der Ziel”, aan dat de ontwikkeling van aarde en mensheid in cyclische fasen zijn beslag kreeg. Iedere kleine cyclus werd omsloten door weer grotere cycli. Al die cycli weerspiegelen elkaar. Onderdeel van die cyclische ontwikkeling was een herhaling van voorgaande cycli op een ander niveau, om telkens vernieuwende elementen toe te kunnen voegen aan het eindeloze concept van scheppingsmogelijkheden. De gehele schepping is op geestelijk niveau gebaseerd op een conceptuele blauwdruk van eindeloze scheppingsmogelijkheden. Wij mogen dat allemaal gaan ontdekken en mede vorm gaan geven. Via een afdalende weg van toenemende verdichting van geestelijke energie tot materie, door een verlaging van energetische frequentie, gaat de mensheid in de voortgaande cyclus de weg terug naar het geestelijke huis met het op aards fysiek niveau ontwikkelde zelfbewustzijn. Geïndividualiseerd als geestelijk zelfbewust wezen mag de mens door zijn hier geleerde lessen tot een besef komen dat hij zelf een scheppende god kan zijn. De gangbare wetenschap, met haar voornamelijk onnatuurlijk destructieve technologie, laat van dat scheppend menselijk godsbeeld een materialistisch tegenbeeld zien.

Waarom mijn belangstelling voor tijdreizen? Het onderwerp is steeds meer ook buiten de sciencefiction en filosofie, een onderwerp van wetenschappelijk onderzoek en ook al sommige wetenschappers het onderwerp tijdreizen als een intellectueel spelletje beschouwen, zitten er ook serieuze kanten aan. Gedachte-experimenten hebben Galilei in staat gesteld de wet van de vallende lichamen op te stellen zuiver alleen door erover na te denken. Er zou een dag kunnen komen dat we met zijn alle tijdreizigers worden, een fascinerende gedachte!