Public

Cosmologie, zwarte gaten en Melkweg voor zevenjarige jongetjes

Gildor Inglorious > Me and my son

Hoe leg je ingewikkelde astronomische begrippen als zwarte gaten, Melkweg en kernfusie uit aan een jochie van zeven? En dat nog voordat je je eerste kop koffie hebt gedronken? Ik deed het twee jaar geleden en ik voelde me weer zelf kind...

 

Black Hole Sun

Een nieuwsgierig kind houdt je alert. Elke ouder zal het met me eens zijn. En dan heb ik het niet over kinderen die stiekem door sleutelgaten kijken, of onder de deur, om te zien hoe een volwassene zich op de WC of onder de douche gedraagt. Ook niet over kinderen die proberen telefoongesprekken af te luisteren. Nee, ik heb het over een kind dat op de meest onmogelijke plekken hele indringende vragen kan stellen.

Ik werd net wakker, Robin was een tekenfilm aan het kijken en vroeg ineens wat een zwart gat was, hoe zoiets ontstaat en o ja, of ik ook even wilde vertellen wat de Melkweg nou precies was...

7000c5dbc7b58cda9399f2d3512e3aa2_1395354

Hoe leg je de werking van een zwart gat nou duidelijk uit? Robin weet wat zwaartekracht is. Dus dat hoeft niet meer. En als ik hem vertel dat niets sneller kan reizen dan het licht, zal hij dat van me aannemen. Dat is de eerste stap, nu de volgende...

Als ik hem het concept van ontsnappingssnelheid kan uitleggen, ben ik een heel eind. Want dan kan ik hem vertellen - en laten zien - dat astronauten een Saturnus V-raket nodig hebben om van de Aarde te ontsnappen, terwijl het lullige motortje van de Lunar Module genoeg is om van de maan weg te komen. De Aarde trekt nou eenmaal veel harder aan je dan de maan. Dan hoef ik hem alleen maar duidelijk te maken dat je wel van een zwart gat kan wegkomen, maar dan moet je sneller gaan dan de lichtsnelheid en dat is onmogelijk. Daarom is het ook zwart, niks kan ontsnappen, zelfs geen licht. Zijn zwaartekracht is gewoon te groot. Er is nog een andere manier om het uit te leggen: de kromming van de tijdruimte. Maar  dat is een concept dat ik zelf maar gedeeltelijk begrijp. Ik hou het dus simpel.

8a43bc5ebdfd8634914ae7b764bab903_1395354

Hoe een zwart gat ontstaat? Ja, ik kan natuurlijk beginnen over kernfusie, maar dan moet ik hem eerst uitleggen wat atomen zijn. En welke verschillende atomen wij kennen. Hij weet dat hij zelf uit allemaal celletjes bestaat, ik maak het gewoon nog kleiner. Atomen zijn de ultieme Legosteentjes waaruit alles is opgebouwd. Ik zeg gewoon dat de zon een grote vuurbal is en iets nodig heeft om te verbranden. Een soort gas. En dat kan opraken. Als hout verbrandt, blijft as over. Als het 'zonnegas' verbrandt, blijft een ander gas over, noem het maar een soort 'as-gas'.  Hij moet schaterlachen; hij vindt dit een leuk idee. Dan moet hij snappen dat wanneer een gas heet wordt, het gaat uitzetten. Lijkt me geen probleem; hij ziet regelmatig luchtballonnen. En dan vertellen dat het gas van de zon eigenlijk zo heet is dat het graag de ruimte in zou schieten. Maar dat de zwaartekracht het tegenhoudt. Eigenlijk een soort touwtrekwedstrijd. En nadat hij geprobeerd heeft om mij omver te trekken, mag ik verder gaan met uitleggen.

Ik ben er bijna. Het zonnegas raakt op, er komt geen nieuwe hitte en dus gaat de zwaartekracht het winnen. De zon klapt een beetje in elkaar, maar daardoor wordt het as-gas weer gloeiend heet. Dat moet hij dan maar van me aannemen. Zo heet dat het gaat branden. En dan zegt hij:"En als het as-gas verbrandt, blijft er "as-gas"- as over, of niet soms, papa?" Geweldig! het ventje kan me gewoon bijbenen...Ik zeg dat dat helemaal goed is. En dat in dit "as-gas"- as allemaal stofjes zitten die wij nodig hebben om te kunnen bestaan. Zoals ijzer. En dat alleen sterren die hun as-gas verbranden dit kunnen maken.

0090df9698eb0f53da3e55eb46ba6663_1395354

En dan gaat het gebeuren! Het as-gas raakt op, de zwaartekracht wint en de zon klapt in elkaar. Maar dat gaat met een enorme explosie. De buitenste lagen van de zon worden kneiterhard de ruimte in geslingerd, maar het binnenste van de zon wordt heel erg in elkaar gedrukt. Zo erg dat een luciferdoosje vol met 'binnenste van de zon' even zwaar wordt als alle gebouwen op onze wereld. Dat doosje zakt meteen door je hand, door de vloer, door de Aarde zelf. Zijn reactie was: "Waaaauw!!" Dat binnenste van de zon heeft nu zo'n grote zwaartekracht, dat het een zwart gat is geworden. Ik stelde hem gerust. Onze zon is hiervoor veel te klein. Als onze zon explodeert, is de explosie niet groot genoeg om een zwart gat te maken.Dat kunnen alleen supergrote sterren. Sterren voor wie onze zon maar een klein kaboutertje is, of een mier.

fe501d26c70f7d5dd2f422c696233947_1395354

Mijn uitleg dat de Melkweg gewoon een heleboel sterren zijn die dicht bij elkaar staan, nam hij meteen voor zoete koek aan. Na een paar seconden kwam dan ook de vraag of al die sterren ook werelden bij zich hadden. Werelden met Aliens. En of we die konden bezoeken. Ik vertelde hem dat als wij vandaag in een ruimteschip zouden gaan vliegen naar de ster die het dichtst bij de zon staat, de kinderen van de kinderen van zijn kinderen het eind van de reis zouden meemaken. Dat vond hij niet eerlijk. Vond ik ook niet, toen ik zo oud was als hij. "Ze stonden toch heel dicht bij elkaar?" Ja, maar in de ruimte kan heel dichtbij ook heel ver weg zijn.

8d0d49431a335561fa16137647da7cd8_1395354

's Avonds keken wij naar de sterrenhemel. Hij zei dat we dan maar een speciaal ruimteschip moesten bouwen. Een ruimteschip dat helemaal anders zou vliegen. Niet zoals een auto over de weg rijdt, nee, zoals een mol onder de grond graaft, een veel kortere weg. Ik was stil. In zijn woorden had Robin het concept van wormgaten beschreven!

78e89f27367344f284d59b1ee8adf164_1395354

Inmiddels zijn we twee jaar verder. Hij doet het nog steeds, mij van die onmogelijke vragen stellen. En ik kan niet anders dan hier serieus mee omspringen en proberen zo goed mogelijk antwoord te geven. Sommige onderwerpen vind ik niet geschikt voor hem. Soms accepteert hij mijn "komt wel als je wat groter bent", vaak ook niet. Dan moet ik steeds vaker toegeven dat papa het ook niet allemaal weet en dat simpel uitleggen echt zo simpel nog niet is. Maar ik blijf het proberen.

 

Wetenschap voor "grote mensen"

Ja, dat doe ik ook. Noem het maar gerust een passie. Wel altijd beeldend en met een vleugje humor. En soms zelfs....filosofisch! 

Ik ga nog wel een tijdje door.

 

 

 

 

20/03/2014 22:36

Reacties (40) 

Voordat je kunt reageren moet je aangemeld zijn. Login of maak een gratis account aan.
1
23/03/2014 22:04
het is wel een heel slim kereltje hoor!
Ik zal dit best maar opslaan tot ik het eens over dit onderwerp moet hebben met ene van de kleinkinderen. Ik zou het bijgod niet zo kunnen uitleggen (dan haal ik jouw artikel erbij :-)
1
23/03/2014 22:07
Volgens mij heb je er nu al zin in! :-)
Lijkt me zo leuk om grootouder te zijn. Ik moet nog een tijdje wachten, denk ik (en hoop ik). :-)
23/03/2014 22:13
oma of opa zijn is SUPER!
Als je grootouder wordt, ontdek je een plaatsje in je hart die je vroeger niet kende!
1
21/03/2014 13:49
En dan zegt iemand iets over educatief talent. ;)
Heerlijk toch, zo'n wijs kind? Het is nooit verkeerd om op je tenen te moeten lopen...
1
21/03/2014 15:05
:-) Lief van je...merci beaucoup!
Erg leuk, soms best wel lastig. Ik krijg ook meer begrip voor mijn eigen ouders. ;-)
Op mijn tenen lopen, niet iets dat ik met mijn 1.83 m lengte elke dag hoef te doen, maar het went wel.
1
21/03/2014 15:13
Hmm, als we het daarin van de lengte moeten hebben, kan ik me beter terugtrekken. ;)
1
21/03/2014 15:18
En als we het figuurlijk benaderen, dan is het weer helemaal anders. Dan voel ik ze wel, die tenen van me. ;-)
1
21/03/2014 11:14
Wat een slimmerd die zoon van je en ja mijn nichtjes zijn even nieuwsgierig en hun vader legt alles ook uit maar hij kan het niet zo goed als jij. Zijn oudste is nu al bezig met wat ze later worden wil. Ze is 12 en gaat na de zomer naar een gecombineerde brugklas HAVO/VWO. Laatst zei ze dat ze niet in Groningen kon gaan studeren omdat ze bioloog wil worden en die studierichting is daar niet. Twaalf jaar ( net) en al zo met de toekomst bezig.
21/03/2014 15:07
Heel herkenbaar wat je vertelt. Jarenlang was het bij hem Elektronica en Robotica, de laatste tijd ook steeds vaker dingen als 'zanger' en 'profvoetballer'. Voor dat laatste is hij totaal ongeschikt. ;-)
Zijn moeder vindt alles best, zolang het maar niet gevaarlijk is.
1
21/03/2014 15:16
Caitlyn wil dit al een behoorlijke tijd en ik denk ook echt dat ze biolooggaat worden, ze droomt nu al van op expeditie gaan...:-) Al weet ik niet hoe realistisch dat is natuurlijk. Vroeger toen ze echt klein was tot een jaar of zes was, geloof heeft ze jarenlang ridder willen worden. Haar zusje heeft een tijdje geroepen dat ze koning wou worden.
21/03/2014 15:23
Wat schattig! Ridder en koning.
Ligt aan de afstudeerrichting en of ze een baan aan de universiteit kan krijgen. Ik ken ze wel, studenten die een jaar in Sumatra het gedrag van orang oetans hebben bekeken, in de jungle. Of mariene biologie, maar dan moet ze Frans niet laten vallen. In Parijs zit het Institut Océanografique, heel bekend, o.m. door Cousteau.
1
21/03/2014 15:46
Laat ze eerst maar eens me de middelbare school beginnen lijkt me. Of ze goed in talen is weet ik eigenlijk niet. Ach we zien wel wat er van komt.
1
21/03/2014 10:56
Tof! Zo vader, zo zoon, denk ik dan..
1
21/03/2014 15:07
Ik vrees van wel. ;-)
1
21/03/2014 09:46
Duidelijk uitgelegd aan je zoon, en aan ons!
21/03/2014 15:08
Dank je. Hij accepteert mijn uitleg trouwens steeds minder vaak, de eigenwijze drol.
1
21/03/2014 09:38
Goeie leraar ben je!
21/03/2014 15:08
Thank you. Maar ik moet er niet aan denken om voor de klas te staan...
1
21/03/2014 09:26
Soms zou ik willen dat mijn broer een beetje meer op jou leek. Hij weet al die dingen ook maar weet met geen mogelijkheid hoe hij het eenvoudig moet uitleggen aan zijn twee nieuwsgierige meiden. Toch lukt het hem aardig.
Prachtartikel
21/03/2014 15:10
Dat vind ik eigenlijk wel een heel mooi compliment. Ben best wel benieuwd naar hem. Naar zijn zussen ook, natuurlijk.