In het publieke domein

Rede- of stijlfiguren worden door sprekers en schrijvers gebruikt om de aandacht van toehoorders en lezers op belangrijke punten te vestigen of om een bepaald effect te bereiken. Hier volgen definities en voorbeelden van de meest voorkomende rede- of stijlfiguren.
 

Alliteratie

Een stafrijm, oorspronkelijk eigen aan Oud-Germaanse poëzie. Hierbij zijn de beginklanken van woorden gelijk. Voorbeelden:

• Liesje leerde Lotje lopen
• Met man en muis

Anti-climax

Een opsomming waarbij de betekenissen in kracht afnemen. Voorbeeld:

• Hij is wereldberoemd , nou ja… in Nederland, in onze stad. Ik bedoel: ik heb van hem gehoord.

Antithese

Tegengestelde begrippen worden verbonden om bepaalde eigenschappen te benadrukken. Voorbeelden:

• Mijn en dijn
• Dood of levend.

Apostrof

Het toespreken van personages binnen het verhaal of het toespreken van niet aanwezige personen. Vaak is het geen persoon, maar een ding, een abstractie of een personificatie dat aangesproken wordt. Voorbeelden:

• Dan zou jij, Troje, nog bestaan.
• Jan, waarom heb je ons verlaten? (Bij een begrafenis)

Assonantie

Rijm van woorden in een zin of vers die in hun beklemtoonde klinkers overeenstemmen. Voorbeeld:

• Boven - bomen

Climax

Een opeenvolging van telkens sterkere uitdrukkingen. Voorbeeld:

• Hij is goed... uitstekend... hij is de beste.

Eufemisme

Een verzachtende uitdrukking voor iets vreselijks. Voorbeeld:

• Hij is vredig heengegaan.

Hyppalage

Een bijvoeglijk naamwoord verwijst naar iets of iemand anders dan het zelfstandig naamwoord waar het bij staat. Voorbeelden:

• Warme bakker (de bakker is niet warm, maar zijn brood)
• Luie stoel (de stoel is niet lui, maar de persoon die erin zit)

Hyperbool

Overdrijving om iets sterk uit te drukken. Voorbeelden:

• Een vloed van tranen
• Ik lachte me dood

Innuendo

Subtiele of indirecte observatie over een persoon of ding; een insinuatie. Voorbeeld, waarbij iemand subtiel wordt bedreigd:

• "Mooie auto heb je. Zou jammer zijn als daar iets mee gebeurde."

Ironie

Je zegt het ene maar bedoelt precies het omgekeerde. Voorbeeld:

• Dat was me een leuk feest! (als je je op een feest verveeld hebt.)

Litotes

Hierbij wordt iets schijnbaar verkleind om het te benadrukken, met name door ontkennen van het tegengestelde. Voorbeelden:

• Hij is niet dom (hij is slim)
• Hij woont daar lang niet slecht (hij woont daar uitstekend)

Malapropisme

Verhaspeling van een uitdrukking. Voorbeelden:

• Ik ben allegorisch voor huisstof (verhaspeling van allegorisch en allergisch)
• Zij liep op hete eieren (verhaspeling van 'zij zat op hete kolen' en 'zij liep op eieren'

Metafoor

Een figuurlijke uitdrukking die berust op een gelijkenis of overeenkomst. Voorbeelden:

• Het schip van de woestijn (= kameel)
• Dat huis is een zwijnenstal (= het huis is vies)

Metonymie

Een vergelijking waarbij er geen overeenkomst is tussen object en beeld, maar een logische betrekking. Voorbeelden:

• Ik lust nog wel een glaasje.
• Even de neuzen tellen.

Onomatopee

Een klanknabootsing. Hierbij wordt in een of meerdere woorden een geluid nagedaan. Voorbeeld:

• Kijk! Een woef! (Een klein kind dat een hond ziet.)

Oxymoron

Twee woorden die elkaar in hun letterlijke betekenis tegenspreken worden gecombineerd tot één begrip. Voorbeelden:

• Oudere jongere
• Oorverdovende stilte

Paradox

Een uitspraak met een innerlijke tegenspraak. Voorbeelden:

• Niemand gaat nog naar dat restaurant, omdat het er veel te druk is.
• Ik zeg het nog eens: je mag jezelf nooit herhalen.

Personificatie

Een voorstelling van iets levenloos als een persoon. Voorbeelden:

• Het papier is geduldig
• Het gevaar loerde op elke straathoek

Spoonerisme

Verwisselen van de eerste letters van opeenvolgende woorden. Deze stijlfiguur is genoemd naar de Engelse dominee en wetenschapper William Archibald Spooner, die dat vaak deed als hij in het openbaar sprak. Voorbeelden:

• kontje bloter - klontje boter
• lessenflikker - flessenlikker
• bouw je hek - hou je bek

Understatement

Een verzwakte mededeling. Voorbeeld

• Dat heb je aardig gespeeld. (als iemand prachtig piano heeft gespeeld.)

***

Meer taal, tips en inspiratie

Voor meer artikelen over taal, tips en inspiratie, zie: schrijven, taal, tips en inspiratie.

_______________
© Vazzie - december 2012
Laatste update: 20 maart 2014