Public

Wat is het nut van gevangenisstraf?

Panopticon > Artikelen van Panopticon

Gedetineerden die vervreemden van de samenleving, vrijgelatenen die opnieuw in het criminele circuit terechtkomen, families van criminelen die wanhopig achterblijven, hoge kosten en celtekorten… De gevangenis lijkt geen ideaal middel om criminelen te straffen. Steken gedetineerden überhaupt wel iets op van hun tijd in de gevangenis? Wat zijn de precieze doelen van een gevangenisstraf, en worden deze doelen behaald? Mogen wij zomaar mensen opsluiten? Zijn er betere alternatieven mogelijk? 

 

 

 

http://plzcdn.com/ZillaIMG/39071841eaeef3be4a20d055ced9def4.jpg
 

De doelen van straf

De oorspronkelijke doelen van straffen in het algemeen zijn preventie, bescherming van de maatschappij, heropvoeding en vergelding. Straf heeft een preventieve werking doordat het mensen afschrikt. Het kan mensen ervan weerhouden een bepaalde misdaad te plegen. De bescherming van de maatschappij gebeurt door middel van het vasthouden van criminelen, waardoor ze tijdelijk niet aan de maatschappij kunnen deelnemen. Het ondergaan van een straf kan ertoe lijden dat de veroordeelde zijn leven betert en zou herhaling moeten voorkomen. Tenslotte speelt vergelding een grote rol in het straffen. Dit laatste is vooral een wens van de maatschappij. De crimineel moet boeten voor wat hij misdaan heeft.
 

Effectief of niet?

Bereikt een gevangenisstraf, gezien de populariteit ervan, deze doelen dan allemaal? Nee, opmerkelijk genoeg niet. Ten eerste is een gevangenisstraf niet erg schrikwekkend. In Nederland hebben gevangenissen zelfs de reputatie gelijk aan een ‘goedkoop hotel’ te zijn. Gratis slaapplaats, sanitaire voorzieningen, goede verzorging, en zelfs televisies op de kamers van gedetineerden klinken natuurlijk ook niet erg beangstigend. Aan het doel ‘berscherming van de maatschappij’ wordt uiteraard wél voldaan als we spreken over een celstraf. De gedetineerde wordt tijdelijk compleet gescheiden van de maatschappij. Revalidatie of heropvoeding is een lastig onderwerp. Momenteel wordt ervan uitgegaan dat de gevangene zichzelf verbetert en hij krijgt hierin geen of weinig begeleiding. Deze veronderstelling van ‘zelfrevalidatie’ is echter lang niet altijd adequaat: maarliefst meer de helft van gedetineerden gaan na vrijlating ongestoord verder met het uitvoeren van hun criminele praktijken. De straf die erop volgt lijkt hen op dat moment weinig te kunnen schelen. Daarbij is het enorm lastig te bepalen of iemand werkelijk in staat is weer mee te kunnen draaien in de maatschappij. Wanneer is iemand gerehabiliteerd, en hoe weet je dat zeker? In hoeverre kun je iemands mentale instelling inschatten? Aan vergelding wordt tijdens een gevangenisstraf meestal wel voldaan: gedetineerden beschouwen hun verblijf in de cel over het algemeen niet als prettig. Hier kom ik later op terug. Toch lijkt dit hun misdaden niet helemaal te compenseren. Bovendien schiet de maatschappij met de vergelding op zich niets op. Tel hierbij de jaarlijkse bovenmatig hoge kosten op voor het onderhouden, beveiligen en bouwen van gevangenissen, en we beschikken over een straf die niet zo effectief blijkt als eigenlijk de bedoeling was, en daarnaast brengt het nog legio nadelen met zich mee.
 

Panopticum

We zouden de gevangenisstraf vanuit een perspectief met meer aandacht voor de gedetineerden kunnen bekijken. Wat doet het gevangenisverblijf met hen? De Franse filosoof Michel Foucault schrijft in zijn boek ‘Discipline, toezicht en straf’ dat macht overal is. Alle individuen oefenen macht uit over elkaar. Deze macht is volledig gericht op het uitsluiten van mensen die zich niet normaal gedragen. Wie zich niet gedraagt, wordt ‘verwijderd’ uit de samenleving. Hierdoor past men zich automatisch aan de standaarden van de maatschappij aan. De macht disciplineert en normaliseert. Een voorbeeld dat de werking van de onzichtbare, disciplinaire macht goed laat zien is het Panopticum. Dit is een koepelgevangenis die zo gebouwd is dat de bewakers de gevangenen kunnen zien, maar de gevangenen de bewakers niet. De gevangenen weten dus nooit wanneer ze geobserveerd worden. Voor de zekerheid gedragen zij zich alsof zij altijd onder controle staan. Tegenwoordig gebeurt dit onder andere met beveiligingscamera’s. Wij mensen hebben het eeuwenoude systeem van de gevangenis zelf bedacht en ‘gemaakt’, maar is het wel humaan te noemen? De consequenties van deze vorm van machtsuitoefening zijn erg onaangenaam voor de gedetineerden. Foucault beschrijft in zijn boek het vreselijke gevoel van machteloosheid en identiteitsverlies dat heerst bij gedetineerden. Het is zelfs een feit dat ze na hun vrijlating vaak last hebben van langdurige psychologische problemen. De gevolgen van ons juridisch systeem voor de veroordeelden zijn dus ook beslist geen kleinigheden. Nu zijn er genoeg mensen die dit aanprijzen, zij vinden dat dit het verdiende loon is van de misdadigers. Het frappante hieraan is dat dit alleen maar meer narigheid met zich meebrengt. Dit beperkt zich niet tot de persoon in kwestie, maar is nadelig voor de gehele maatschappij. Het machteloze gevoel van de gedetineerden zet zich namelijk gemakkelijk om in agressiviteit, of zelfs gevoelloosheid, waardoor zij weer kunnen terugvallen in hun oude criminele patroon. En daar heeft natuurlijk niemand baat bij.
 
http://plzcdn.com/ZillaIMG/327df861096ab5574467cfbdc172009f_medium.jpg

Criminelenfabriek

Volgens Foucault draagt de gevangenis niet bij aan een vermindering van criminaliteit, maar ‘fabriceert’ zij juist criminelen. Dit gebeurt onder andere door de levenswijze die hen wordt opgelegd. Afzondering in hun cellen en verrichting van nutteloze arbeid zal de gedetineerden uiteraard niet resocialiseren, maar heeft eerder een tegenovergesteld effect. Ze komen terecht in een neerdalende spiraal van machteloosheid. En hoewel de gevangenis dient te voorkomen dat er een solidaire groep gevormd wordt, is het een bij uitstek geschikte plaats voor toekomstige samenspanningen. Daarnaast wordt met een gevangenisstraf niet alleen de misdadiger zelf getroffen, maar ook het bijbehorende gezin breekt uiteen. In een vlaag van wanhoop kunnen de getroffen familieleden hun toevlucht nemen tot criminaliteit. Zo creëert een gevangenis dus uitsluitend meer criminelen, in plaats van ze te handhaven en ze op een positieve manier te heropvoeden.
 

De doodstraf

Het is wel duidelijk dat gevangenisstraf niet bijzonder doeltreffend is. Maar het is natuurlijk onmogelijk om criminelen zomaar ongestraft vrijuit te laten gaan nadat ze een misdaad gepleegd hebben. Gelukkig bestaan er alternatieven voor de gevangenisstraf. Een bekend voorbeeld is de doodstraf. Aan de ene kant lijkt dit een bruikbaar alternatief: het werkt een stuk angstwekkender voor potentiële criminelen, de veroordeelde zou nooit meer terug kunnen vallen op zijn criminele daden, en het is de ultieme vergelding voor een moordenaar (‘oog om oog, tand om tand’). Aan de andere kant zou deze straf slechts voor zeer zware misdaden, zoals moord, gebruikt kunnen worden. Vanzelfsprekend is het niet rechtvaardig een inbreker of tasjesdief met de dood te bestraffen, de straf zou in dat geval veel zwaarder zijn dan de misdaad. Een mogelijk ander bezwaar tegen de doodstraf kan zijn dat de staat het goede voorbeeld zou moeten geven, en dat gebeurt ongetwijfeld niet door mensen te doden. Hierbij komt nog dat de doodstraf de samenleving zou kunnen verharden, het is tenslotte een vorm van geweld. Verder roept het morele vragen op: Wie geeft je het recht over het leven van een ander te beslissen? Mag je iemand, ook al heeft hij iets slechts gedaan, zomaar vermoorden? Doe je zelf dan niet precies hetzelfde als de misdadiger?
 

De taakstraf

Een ander, milder alternatief is de taakstraf. Ten eerste zal een taakstraf de staat minder geld kosten dan een gevangenisstraf. Er hoeft geen gevangenis gebouwd te worden, er hoeft geen bewakingsapparatuur aangeschaft te worden en ook de werknemerskosten blijven achterwege. De veroordeelde heeft echter wel passende begeleiding nodig. Nog een voordeel van taakstraf is dat de crimineel niet uit de samenleving geplaatst wordt, maar er juist in functioneert. Hij kan zich nuttig gaan voelen en het werk waarderen, waardoor hij later minder snel de fout in zal gaan. Voor de gestrafte zelf is een taakstraf aangenamer, omdat hij dan niet aan een strafblad vastzit. Dit zal hem, in tegenstelling tot wat het geval is na een celstraf, niet beperken in het vinden van een baan. Voor minder zware misdaden is de taakstraf wat mij betreft dus een zeer geschikt alternatief.
 
http://plzcdn.com/ZillaIMG/8b0185cab2652a8fa1ebf8111c18be27_medium.jpg

Conclusie

Ondanks dat gevangenisstraf al zo lang bestaat en veelvoudig gebruikt wordt, is het niet het meest efficiënte middel om criminelen aan te pakken. Het voldoet niet aan de doelstellingen van straf en is duur. Daarbij brengt gevangenisstraf veel ellende met zich mee voor de gedetineerden en hun naaste omgeving, en lijkt de gevangenis zelfs criminelen te ‘fabriceren’. Aan elke vorm van straf zitten voor- en nadelen, maar de taakstraf lijkt het meest humane alternatief voor de celstraf.

 

 

21/08/2012 20:19

Reacties (2) 

Voordat je kunt reageren moet je aangemeld zijn. Login of maak een gratis account aan.
23/09/2013 11:27
Door wie is dit geschreven? Hoe kom je aan de informatie in de tekst? Bronvermelding?
23/09/2013 11:27