Public

Frans Guyana: de gevangenis van Papillon in Saint Laurent

Asmay > Asmay's tips voor trips


6e4c1fa230da24468b5a536d40c848b1.jpgHet wrede leven in het cachot van een Franse strafkolonie

In Frans Guyana, Zuid-Amerika, vind je (de restanten van) de meest beruchte gevangenis van Frankrijk. Deze gevangenis in het plaatsje Saint Laurent werd wereldberoemd door het boek en de film 'Papillon'.

Gelezen, gezien, geweest - het verhaal van Papillon

Zowel het boek als later de film over (het leven en) de gevangenschap van Henri Charrière (alias Papillon) maakten destijds een diepe indruk op mij. Toch heb je een ander, misschien wel avontuurlijk of geromantiseerd beeld van hetgeen de hoofdpersoon heeft moeten doorstaan. Simpelweg, omdat je - wanneer je zelf niet zoiets gruwelijks hebt meegemaakt - je er niet goed een voorstelling van kunt maken.

Film over het leven van Papillon

1764b3400c8fc24a7033f17cedd6c232_medium.Onlangs was de film 'Papillon' met Steve McQueen en Dustin Hoffman nog op de TV te zien. De film, die in 1973 in première ging, is destijds op locatie gemaakt. Hiervoor werd een groot deel van de gevangenis voldoende opgeknapt, om de gelijkenis met de gevangenis uit Papillons tijd zo groot mogelijk te maken. Henri Charrière was zelf als adviseur aan de film verbonden.

Bezoek aan Saint Laurent du Maroni, Frans Guyana

Vorig jaar was ik in Suriname en heb van daaruit een bezoek gebracht aan Saint Laurent en de gevangenis van Papillon. Het is nu een museum, waar je onder begeleiding van een gids de barre omstandigheden, waaronder de gevangenen moesten leven, krijgt te horen en te zien. Als je dan staat op de voormalige appèlplaats, waar de gevangenen soms uren moesten staan in de hete zon, bij temperaturen van +35 °C, in de hoge luchtvochtigheid, waardoor transpiratie werd (en wordt) bemoeilijkt, of de betonnen bedbanken ziet, of in de krappe isolatiecel staat ... Ja, dan heb je toch een ander beeld en een ander gevoel bij het opnieuw zien van de film.

Saint Laurent du Maroni, Frans Guyana

4cad02dd8db8b7c22ea779484c4eef61_medium. Saint Laurent, voluit Saint Laurent du Maroni is een kleine stad, gelegen op de oostoever van de rivier de Marrowijne (in het Frans: Maroni), die de grens vormt tussen Suriname en Frans Guyana. Bijna recht er tegenover, op de westoever, ligt de Surinaamse plaats Albina. Tussen de twee plaatsen bestaat al eeuwenlang een levendig, al dan niet illegaal handelsverkeer; er werd en wordt veel gesmokkeld. De oversteek per korjaal is goed te doen en duurt (met gebruik van een buitenboordmotor) een klein uur.

Etablissement Pénitentiaire du Maroni

24d11363db4b351616af923eabafd789_medium.Tot de oprichting van een strafinrichting in de kolonie Frans Guyana werd al besloten in 1792, vooralsnog om vooral politieke gevangenen onder te brengen. Vanaf 1850 werden ook langgestrafte criminelen verscheept, ten dele om de overvolle gevangenissen in Frankrijk te ontlasten, maar ook om met deze dwangarbeiders de kolonisatie van Frans Guyana te bevorderen en versnellen.

32ef8e855c3c8a4c156889e5a429c116_medium. Rechtsboven: gemeenschappelijke was- en drinkbakken.

Rechts: (Gids staat op) de executieplaats. Uit het erachter gelegen gebouw werd dan de guillotine gehaald en op deze ronde plek neergezet. Alle gevangenen moesten deze executies verplicht bijwonen.

De Bagno van Saint Laurent was de hoofdvestiging in de kolonie en diende als doorgangskamp voor de overige dwangarbeiderskampen in het binnenlandse regenwoud. In Saint Laurent verbleven de veroordeelden meestal slechts een bepaalde tijd, waarna zij in groepen werden ingedeeld en uiteindelijk naar één van de diep in de jungle van het binnenland gelegen kampen werden overgeplaatst. Slechts weinigen zaten hun hele straf uit in Saint Laurent.

Een leven in teken van straf

De hele strafinrichting was ingesteld op Straf. Het ging hier immers over veroordeelde criminelen, die het in de ogen van de Franse leiding alleszins verdienden. Alles werd de gevangenen zo onaangenaam mogelijk gemaakt. Iets wat in dit equatoriale, warme en vochtige klimaat al snel werd bereikt.

81713ff0602086506808cb3ea403d3cf_medium.Overdag werkten de gevangenen in de nabij gelegen jungle om paden te banen, hout te kappen, wegen aan te leggen. Soms moest men 10 kilometer lopen, met een ijzeren kar, waarop materialen werden vervoerd, om op de werkplek te komen, vervolgens 10-12 uur zware arbeid verrichten en dan weer 10 kilometer terug lopen. Het eten was uiteraard schrikbarend slecht.

Vele gevangenen overleefden de zware arbeid, de ondervoeding en de in het gebied voorkomende tropische ziekten niet.

c9cacb8b893432b68672a6e33701f0b0_medium.'s Avonds moesten de mannen naast elkaar op betonnen banken gaan liggen, waarna hun enkels met ijzeren boeien door dikke roeden aan de banken werden vastgeketend. Men kon zich niet omdraaien. Vervolgens werden de hoog in de muur aangebrachte ontluchtingsluiken gesloten. De temperatuur van de door de zon opgewarmde betonnen barakken, met soms wel 20 man naast elkaar per bedbank, zonder toevoer van frisse(re) buitenlucht maakten het verblijf om te stikken.

e8e4980021397b067f9982f0232c0568_medium.Links:boven slaapbarak met de betonnen 'bedbanken'. Links: de kleine ontluchtingsluiken.

Ontsnappingspogingen werden bestraft met 2 tot 5 jaar eenzame opsluiting in een kleine betonnen cel. Geen contact, geen buitenlucht, geen buitenlicht; mensonterende toestanden.

5b8cea2c1acb1b7f603b587750228a18_medium.

Velen kwamen na afloop van hun straf geestelijk gebroken en soms zelfs krankzinnig geworden uit deze cellen tevoorschijn.

Links: isolatiecel (op de dragers hoort een plank met enkelboei; dit was het bed). Rechts: Papillon heeft in één van de isolatiecellen 2 jaar doorgebracht. 55aed5af283dbd348bcc012e159ac30c_medium.

Of hij zelf zijn naam heeft ingekrast of dat dit later is gebeurd, is niet bekend.

Ziekte of letsel als vakantie in deze gevangenis?

Het is geen wonder dat velen zichzelf verwonden of ziekten voorwenden om een rustperiode in het gevangenishospitaal te kunnen doorbrengen; men was dan even vrijgesteld van dwangarbeid en kreeg beter te eten. Echter, vooral de zelf toegebrachte verwondingen waren niet ongevaarlijk. In dit vochtige klimaat met de slechte hygiënische omstandigheden leidde dit vaak tot zware, al dan niet dodelijke, infecties. 

8459c6b007120a26f70ced083fb6723f_medium.
Het hospitaal en  (rechts) de  enige vrouwenbarak.

Vrouwelijke gevangenen in Saint Laurent du Maroni

Hoewel ongeveer 95% van de gevangenen uit mannen bestond, was er ook een vrouwenbarak. Deze vrouwelijke gevangenen werden vooral te werk gesteld voor schoonmaakwerk van de officierskwartieren; seksueel misbruik was daarbij niet uitgesloten. Vrouwen mochten overigens de gevangenis ook na hun straf niet zomaar verlaten. Dan zouden zij, in de ogen van de autoriteiten, weer gelijk vervallen in hun oude gewoonten of erger. Nee, een vrouw mocht – na haar straf – de gevangenis alleen verlaten als iemand, meestal een vrijgekomen mannelijke medegevangene, met haar wilde trouwen. Zo niet, dan bleef zij tot haar dood in de gevangenis.

Na afloop van de gevangenisstraf in Frans Guyana

771e4d49916615ee698634f14450a9cf_medium.Als een mannelijke gevangene zijn straf had uitgezeten, werd hij vrijgelaten, maar mocht hij de kolonie nog 10 jaar niet verlaten. Hij moest verder zelf maar zien hoe hij aan werk, onderdak, kleding en voedsel kwam. Waar moest men naar toe? Vrijwel de hele omgeving bestond (nog) uit tropisch regenwoud. Overigens, wat voor werk men ook buiten de gevangenis vond en hoe lang men ook ploeterde, het betaalde eigenlijk nooit genoeg om na 10 jaar de dure bootreis terug naar Frankrijk te kunnen betalen.

Deze barre regelgeving ondersteunde op deze manier de Franse kolonisatiepolitiek in dit onontgonnen deel van de wereld. In feite kwamen er vrijwel geen gevangenen vanuit Frans Guyana ooit terug in Frankrijk. Het gevangeniscomplex is uiteindelijk in 1946 gesloten.

Henri Charrière (alias Papillon)

Charrière in de Marine en de tatoeage van Papillon

Henri Charrière (1906-1973) werd geboren in een plaatsje in de Ardêche en was het derde kind uit een welvarend middenstandsgezin. Zijn vader raakte echter gewond in de Eerste Wereldoorlog. Zijn moeder overleed aan een infectie, die zij opliep tijdens het verzorgen van oorlogsgewonden in 1917. Zijn vader plaatste de jonge Henri vervolgens op een kostschool, maar dit bleek geen succes. Uiteindelijk dwong zijn vader hem, op zijn 18e, om drie jaar dienst te nemen in de Franse marine. Na twee jaar had Henri echter schoon genoeg van het marineleven en verminkte moedwillig zijn duim om onder zijn contract uit te komen. In de marinetijd liet hij de befaamde vlinder (in het Frans: papillon) op zijn borst tatoeëren.

Charrière in Parijs, criminaliteit en veroordeling

c2af8fa8765100ae5d670f8f8ebfc3c1_medium.In 1928 vertrok hij naar Parijs, waar hij al snel in de onderwereld van Montmartre verzeilde. Als kleine crimineel scharrelde hij zijn kost bij elkaar. In dit milieu stond hij al snel bekend als 'Papillon' naar zijn tatoeage. Er was echter nog een crimineel met de bijnaam 'Papillon'. Toen in 1930 een (bevriende) crimineel, Roland Legrand, werd neergeschoten, kon deze voor hij stierf de politie de naam van de dader noemen: "Papillon Roger"; dit was de andere 'Papillon'. De politie arresteerde echter Charrière. In 1931 werd hij veroordeeld tot levenslange dwangarbeid en verscheept naar de gevangenis in Saint Laurent in Frans Guyana.

Charrière in gevangenschap 

f1162a792de76294558f4aa85dce1246_medium.Het regime in de Saint Laurent Bagno was gruwelijk: sadistisch, wreed en mensonterend. Charrière bleef proberen te ontsnappen. Uiteindelijk werd hij overgeplaatst naar Duivelseiland, één van drie eilanden in de Atlantische Oceaan voor de noordkust van Frans Guyana. Hoewel de naam anders doet vermoeden, was dit verbanningsoord een grote verbetering ten opzichte van de Bagno van Saint Laurent; geen dwangarbeid, geen betonnen barakken, geen isolatiecellen.

Het was alleen vrijwel onmogelijk om van het eiland te ontsnappen. Uiteindelijk verbleef hij in totaal 13 jaar in gevangenschap en deed 9 ontsnappingspogingen. De laatste keer, in 1944 en wel vanaf Duivelseiland, was succesvol.

Charrières latere leven en autobiografie

Vanaf 1945 woonde en leefde Charrière als vrij man in Venezuela. Hij trouwde een Venezolaanse vrouw en had zelfs kinderen. Pas na het uitbrengen van zijn autobiografie in 1969 bracht hij voor het eerst weer een bezoek aan Frankrijk. Zijn boek en de latere verfilming ervan maakten hem schatrijk. Lang heeft hij er niet van kunnen genieten. In 1973 stierf Henri Charrière in Spanje aan keelkanker. Op eigen verzoek is hij begraven in Lanas, in de Franse Ardêche.

Tot slot b38a23ea2d82f1e8953cfe1de1a6ae1a_medium.

Over het waarheidsgehalte van Charrières autobiografie is al veel gezegd en misschien nog meer verzwegen. Zo zou Charrière nooit op Duivelseiland zijn geweest, volgens France officiële bronnen. Ook wordt algemeen aangenomen, dat Charrière diverse belevenissen van andere medegevangenen heeft gebruikt en aan zichzelf heeft toegedicht. Over één ding heeft hij echter ontegenzeggelijk de waarheid gesproken: het wrede bestaan in de Bagno van Saint Laurent du Maroni.

 

© ASMAY. *12

Foto's: Asmay.

 

42ab7a4d80854b8771d249761ebfbddb_medium.Wilt u meer lezen over Papillon?
Klik dan hier.

Of over Zuid-Amerika? Klik hier.

Voor van alles en nog wat over Frankrijk,
klik hier.

Rechtsboven: barakken. Rechtsonder: waterput en appèlplaats, waar de gevangenen soms uren moesten staan, in de brandende zon, zonder water.

Zie ook:

5f8dc8f6f3626a6f8ba58ef3e4f7ec98_medium.India-Puducherry-een-stukje-Frankrijk-in-India

Suriname-Galibi-en-het-indianendorp-Christiaankondre

Wordt-Fort-Zeelandia-Paramaribo-een-themapark

Nepal-toerisme-door-ex-oorlogsgebied-de-Guerrilla-Trek

Of:

Asmay-s-tips-voor-trips

Asmay-s-mens-&-maatschappij

10/11/2013 05:33

Reacties (6) 

Voordat je kunt reageren moet je aangemeld zijn. Login of maak een gratis account aan.
12/07/2012 14:41
Bedankt, als van ouds, een goed en stevig stuk..
10/07/2012 21:52
heel mooi artikel - ik heb het boek gelezen
Duim verdiend
10/07/2012 01:19
Boek en film staan eigenlijk op zichzelf; er staan veel dingen in het boek, die je niet in de film terugvindt en andersom. Ik vond beide indrukwekkend, zeker nu ik de gevangenis in het echt gezien heb.
09/07/2012 16:40
Heel leuk geschreven. Ik heb al gehoord over Papillon, maar noch het boek gelezen, noch de film gezien. Welke van de twee vind je het best?
09/07/2012 13:36
ik ken het boek en de film, altijd een indrukwekkend verhaal gevonden. Wat leuk dat je daar in het echt geweest bent.
09/07/2012 13:23
Goed geschreven! Prachtige film, ben er zelf nooit geweest.